Bursalı Dr. Oktay ONARAN’IN paha biçilemeyen kelebek koleksiyonun en nadide parçası 150 milyon yıldır ULUDAĞ’da yaşayan kelebekler.

     Ünü dünyaya “kelebek koleksiyoncusu” olarak yayılan Onaran’nın İstanbul’da ki evinde 22.500 adet kelebek bulunuyor. Evini adeta kelebek müzesine dönüştüren Onaran koleksiyonunda bulunan 10 cm. büyüklüğünde ki Parnassiyus cinsi kelebeğin 150 milyon yıldır Uludağ’ın zirvesinde yaşadığını ve bu türün artık yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığını,bu türün yok olmaması için de acil önlemler alınması gerektiğini belirtiyor.

KELEBEK PEŞİNDE 35 YILLIK YOLCULUK

  1954 yılında Bursa’da doğan ve Bursa’ya gönül verenlerden birisi olan Dr. Oktay Onaran, ilk öğrenimini Hoca İlyas İlkokulu’nda tamamladıktan sonra, Süleyman Çelebi Orta Okulu’nu, oradan da İstanbul Haydar Paşa Lisesi’ni bitirdi. Tıp öğrenimini de İstanbul Tıp Fakültesi’nde tamamladı. Onaran’ın  kelebek merakı lise yıllarında başlıyor. 35 yıldır Türkiye’nin ve dünyanın bir çok ülkesindeki yüksek dağlarda parnassiyus cinsi kelebekleri incelemeye başladı.
   Tek başına Uludağ’ın zirvesine çıkan Onaran burada bir Alman vatandaşı ile tanışıyor, bölgede Parnassiyus kelebeği olduğunu öğreniyor. Bir kaç günlük araştırmadan sonra Onaran aradığı kelebeği buluyor ve o anda yüreği hızla çarpmaya başlıyor.
    O günden bu güne kadar kelebeklerin peşinden koşma macerasını sürdürür. Tahsil ve çalışma hayatı boyunca her sezon bu kelebeklerin değişik lokalizasyon ve literatür yaparak toplamaya başlar. İstanbul’daki evinde 22.500 kelebek bulunan Onaran’ın bu koleksiyonuna paha biçilemiyor. Her geçen gün koleksiyonuna yeni kelebekler kattığını, bu sayının özel koleksiyoncular arasında tek olduğunu vurgulayan Onaran, "koleksiyonumda bulunan kelebeklerin 17.000 tanesi Parnessiyus’dur. Bu tür 150 milyon yıl öncesinde Uludağ zirvesinde oluşmuş ve yaşamaya başlamıştır.
   Türkiye’de profesyonel anlamda ilgilenenlere rastlamamış Touring Dergisinde yazdığı yazılar farklı dillere çevrildiğinde Amerikan Lepidopterist Derneği 1984 yılında üyelik teklif etmiş. Bu derneğin dünyanın dört bir yanından katılan 2000 kelebek koleksiyoncusu üyeleri var. Yüzde sekseni doktor.

    BUZUL ÇAĞI KELEBEĞİ
    Onaran’ın 22.500 parçalık koleksiyonun temelini Türkiye’de yaşayan “Parnasiyus Apollon” cinsi kelebek oluşturuyor. Bu cinsin Türkiye yada dünyada ki dağılımı gibi konularda ki kaynak olmadığı için İngiltere’ye gitmiş.
   Kelebek cinslerini farklarına ve yaşadıkları bölgelere göre sınıflandırma yöntemlerini İngiltere’de ki uzmanlardan öğrenmiş. Döndüğünde bu cinsin peşine düşmüş ve ilk olarak Uludağ’da bulmuş.
   Parnassiyus Apollonlar Avrupa’da Asya ve Himalaya’lara kadar uzanan bir bölgede uçan yüksek dağ kelebekleri olarak dikkat çekiyor.
    Türkiye’de yaşayan bu türler iki bin metrenin üzerinde uçuyor. Buzul çağından kalma bu kelebeklerin geçmişi 150 milyon yıl öncesine dayanıyor. Apollonların 60 yıldır yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirten Onaran “azalma batıdan doğuya doğru hızla devam ediyor. Bu türün korunabilmesi için kapalı seralar yapılmalı, bu da maliyeti yükseltiyor. Kaybolan bir türün geri gelebilmesinin imkansız olduğu unutulmamalı”. Oktay Onaran 35 yıl içinde 13 bölge keşfetmiş. 1987’de farklı bir türe rastlamış. Tokyo’lu araştırmacılar bu kelebeğin DNA sını incelediklerinde Onaran’ın farklı bir alt tür keşfettiğini anlamışlar ve bu türe Parnassiyus Apollon Onaran adını vermişler. Usta koleksiyoncu bu kelebeklerin azalıp, azalmadığını kontrol etmek amacıyla 1969’dan bu yana her temmuzda bölgeleri teftiş ediyor. Karavanına atlayıp,Türkiye’nin dört bir yanını dolaşıyor.

   150 MİLYON YILDIR ULUDAĞ’DA
   9-11 cm. kanat mesafesi ile dünyanın en büyük Apollonları 120-150 milyon yıl öncesinden bu yana Uludağda bulunuyor.İnsan türünün dünya üzerinde ki varlığı 7-7.5 milyon yıla kadar gidiyor. Bir kaç günlük ömrü olan kelebek türünün 150 milyon yıl öncesinden beri yaşadığı düşünülürse değeri daha iyi anlaşılır.
   Avrupa’da hızlı sanayileşmesi sonucu asit yağmurları ve çevre kirliliği ekolojik zinciri kırdı. Sonucunda tırtılın yediği sedum bitkisinin azalması ile bu değerli tür neredeyse yok oldu. Bu yüzden P. Apollon türü 1978 yılında soyu tükenme tehlikesindeki türler ticaretine dair uluslar arası konvansiyon listesinde ilk sırada yer alıyor.Ticareti yasaklandı. Onaran “ Bu türün en önemli iki üyesi şu anda Türkiye’de Uludağ’da yaşıyor.”
    ULUDAĞ’A KELEBEK MÜZESİ KURMAK İSTİYOR
   Buzul çağından kalan kelebeklerin korunarak çoğalması için harekete geçen Onaran emekli olduktan sonra yerel yönetimlerin ve Uludağ Otelciler Birliği ile ortak çalışmalar düzenleyerek Uludağ’ı dünyanın dört bir yanından gelecek koleksiyoncular ve turistler için fotoğraf turizmine kazandırılması yönünde hazırlıklarını sürdürüyor.
   Onaran “öncelikle kelebeğin tarihi ve bilimsel değerini anlatan sunumlar yapacağım, sonrasında Uludağ’a hep birlikte çıkarak kelebeklerin yaşam alanı olan Uludağ Milli Parkın’nın hudutlarında ki bölgenin korunması için gerekli çalışmalara başlayacağız. Mesela o bölgede koyun otlatılmayacak.yukarıdan gözlemlenerek hayvan ve insan sokulmayacak. Bir yandan tırtılları besinleri olan sedum bitkisinin örneklerini kökünden çıkararak İstanbul’da üreteceğiz,bir yandan da kelebek türünün sayısı artması için özel yetiştirilen ve yumurta pupa evrelerine geçen Apollonlar bölgede salınacak. Bir sonraki adım ise Bursa Büyük Şehir Belediyesinde bir müze kurmak. Bölgenin ziyarete açılabilmesi için 3-4 yıl gibi bir süre yeterli. İnsanları kelebeklerin uçuştuğu kırlara çekebilmek ,tepeden bakınca pırıl pırıl kelebekler görüldüğünde emeğimizin karşılığını almış olacağız."

                                                                        Kaynak: Apameia Aylık Aktüel Dergi- Yayım tarihi: 28.2.2010