Tiyatro'nun Bursa'daki Tarihi
 

Bursa Oda Tiyatrosu

Ahmet Vefik Paşa, Bursa ve Moliere

Bursa'da Tiyatro

              
           Bursa'da Geleneksel Türk Tiyatrosu
    
    Osmanlı döneminde en önemli tiyatro etkinliği kuşkusuz tuluat tiyatrosu ve Karagöz idi. Karagöz oyununun yaratıldığı Bursa kenti, bu açıdan tiyatro kültürünün en önemli beşiği olmuştur. Ayrıca Evliya Çelebi'nin ifadesine göre Bursa'daki kahvehaneler tıpkı birer tiyatro mekanı gibi  faaliyet gösterip orta oyunlarının sergilendiği yerlerdi: "Kahvehanede gazelhanlar vardır ki, insanı mest ederler. Meddahların başı Kurban Alisi Hamza adındaki zamanının teki idi. Meddah Şerif Çelebi Firdevsi'nin Şehnamesi'ni okuyunca cennet meleklerini hayran ederdi. Masal anlatıcı Harşane Mahmud, Kara Firuz, Tireli Ali Bey, Eba Müslim tebedarı okumada sanki "siyer-i nebisi" idiler. Kahvehanelerin ulusu Ulucami dibindeki Emir Kahvesidir. Süslü ve nakışlı bir kahve olup cihan mahbubu (dünya tatlısı) rakkasları vardır. Kahve Ulucami dibinde olduğundan müezzin "haye ala's-salah" deyince kahvede kimse kalmaz, hepsi camiye giderlerdi. Kahveleri birer arifler okuludur."
    Bursa köylerinde, özellikle de Uludağ köylerinde bugün bile "Köy Seyirlik Oyunları" geleneksel tiyatromuzun birer nüvesi olarak yüzyıllardır yaşamaktadır.   

      

    Bursa'ya Modern Tiyatronun Gelişi

    Abdülhamit'in baskı döneminde her toplumsal tavır tedirginlikle karşılandığı için tiyatrolar da büyük darbe almıştı.Ancak Bursa bu konuda son derece şanslı bir kentti.İstanbul'daki tiyatrolar dağıtılıp tiyatrocular işsiz kalırken, Meşrutiyet'in en baskıcı döneminde Bursa Tiyatrosu altın dönemini yaşamıştı. Bu dönemde çok sayıda gezici tiyatro Bursa'da oyun sergilemiştir. Gazete haberlerine göre 1869 yılından başlayarak Bursa'da gezici tiyatrolar oyun sergilemişlerdir.Ahmet Vefik Paşa dönemine kadar Bursa'ya gelen gezici tiyatroların salon sıkıntısı çekmediği anlaşılıyor.

    Ahmet Vefik Paşa ve Yerleşik Bursa Tiyatrosunun Kuruluşu

    Gazete haberlerine göre 15 Eylül 1879 tarihinde Bursa Tiyatrosu'nun yapıldığı haberi verilmektedir.Bu dönemde tiyatroda Ahmet Vefik Paşa'nın Moliere'den çevirdiği 34 adet eser sahnelenmiştir.Bursalılar önceleri bu oyunları yadırgarken, sonraları büyük beğeni ile izlemişlerdir. 4.5 yıl Bursa Türk tiyatrosunun kabesi olmuş, çok sayıda önemli sanatçının yetişmesi sağlanmıştır.Bu süreç Vefik Paşa'nın bursa valiliğinden alınmasıyla sona ermiştir. Hatta valinin  görevden alınma gerekçelerinden en önemlileri Bursalılara bir tiyatro binası ile tiyatro kültürü kazandırmış olmasıdır. İşte arşive göre Paşa'nın görevden alınma gerekçeleri:
    Tiyatro biletleri valilik binasında basılarak zaptiye çavuşları aracılığıyla halka dağıtılmıştır. Hükümet sıfatına yakışmayacak biçimde Paşa, piyeslerin provalarında bulunmuş, haftanın bir kaç gecesini kadınlara ayırarak onları da tiyatroya getirmiş, zaptiyelerden oluşan bir bando takımını tiyatroya tahsis etmiştir. Kız Okulu öğretmeni İbrahim Efendi'yi artistlere hoca tayin ederek halkın ondan nefret etmesine ve bu yüzden bir takım kızların okulu bırakmalarına neden olmuştur."   

        Ahmet Vefik Paşa

    Cumhuriyet Döneminde Bursa'da Tiyatro

    Türk ve Bursa tiyatrosunda Ermenilerin büyük rolü vardı.Özellikle de kadın sanatçılardan hiç biri Türk değildi.Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Ermeni sanatçıların ülkeyi terk etmesi üzerine tiyatrolarda kadın sanatçı bulmakta zorluk çekildi. İşte bu konuda, Bursa'da yayımlanan Ertuğrul gazetesinde ilginç bir haber yayımlanmıştır: Rum ve Ermeni aktrislerin sahnelerimizden kovulmasından sonra açılan büyük boşluğun Yahudi kızlarınca doldurulmaya çalışılması üzücüdür.Sahnede bozuk Rum ve Ermeni şivelerinden kurtulmaya çalışırken, tiyatroda güzel Türkçe'mizi, Rum ve Ermenilerden daha bozuk bir Türkçe kullanan Yahudi şivesine terk edilmesi hiç de başarı değildir.Biz bugüne kadar gerçek sahneyi görmedik daha. Gerçek sahne bize gösterilmedi....Hanımlarımız bu büyük boşluğu doldurarak hem temiz ve güzel Türkçemizi Yahudi ağzının bozukluğundan kurtaracaktır....Halk, gerçek sahneyi görmesi ve yaşaması için büyük bir istek ve heves göstermektedir...." (31 Kanunuisani 1924)
    Cumhuriyet döneminden sonra da önce Milli Sinemada, sonra da Şark Sinemasında tiyatro oyunları sergilenmekteydi. Her ikisi de Setbaşı Köprüsü civarındaydı.Yunan işgalinden önce burada Burhanettin Tepsi'nin oyunları sergilenmekteydi. 4 Ocak 1932'de Atatürk'ün Bursa'yı ziyaretinde Halkevi tarafından burada "Akın" adlı bir oyun sergilenmiştir.

    Bursa Tiyatrosunun Yeniden Kuruluşu

    1935 yılında bugünkü binanın bulunduğu yerdeki Halk Fırkası, Vali Konağı ve mevcut dükkanları yıktırıp yerine Halkevi binasını, 1950-51 yıllarında ise şimdiki mevcut binayı yaptırmıştı.Bu binanın üst katı Marmara Sineması(bugünkü AVP tiyatrosu), alt katı ise Tan Sineması (bugünkü Milli Eğitim Salonu) olarak kullanılmıştı.Cumhuriyet öncesinde Halkevi ve gezici tiyatrolarla yetinen Bursa nihayet, 28 Eylül 1957 tarihinde Vefik Paşa Devlet Tiyatrosu'nun açılmasıyla, hem Vefik Paşa'ya vefa borcunu ödemiş hem de gerçek tiyatrosuna kavuşmuştur.

                                     

    1987 yılında çıkan yangın sahne ve salonda büyük hasara neden olmuş, ancak onarım ve tadilat yapılarak tiyatro tekrar hizmete sokulmuştur.1990-91 sezonunda Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu Kültür Bakanlığı tarafından " En Başarılı Tiyatro" ödülüne layık görülmüştür.

                                                        Kaynak:  Kent Müzesi "Bursa'da tiyatro tarihi" sergisi kitapçığı