Uğur Ozan Özen  

       19 Şubat 1932’de açılan Bursa Halkevinde üç yıl sonra 22 Şubat 1935’de İnegöl Halkevi açılır. 1933 yılının 29 Ekim’inde Cumhuriyet Bayramında Behçet Kemal Çağlar’ın yazdığı Çoban, Faruk Nafiz Çamlıbel’in yazdığı Özyurt ve Kahraman oyunlarından birinin sahnelenmesi plânlanır. Adı geçen oyunların içinden Kahraman oyunu seçilir ve iki kere İnegöl ve Mustafakemalpaşa ilçelerinde sahnelenir.
    1938 yılında yayımlanan Halkevi adlı kitaptan öğrendiğimize göre İnegöl, Mustafakemalpaşa kazalarındaki gençlerin de sahneye karşı alâkaları uyandırılarak
Temsil Heyetleri oluşturulur. Kitapta Bursa Halkevi Temsil Heyetinin sahnelediği oyunlarla ilgili olarak şöyle denir: “Halk tarafından büyük bir alâka ile takip karşısında hususi bir temsil salonu açmak zaruretini duymuş, şehrin en kalabalık yerinde bir salon meydana getirilmiştir. Bugün merkezde olduğu gibi kazalarda da temsil için kâfi elâman yetiştirilmiş ve temsillere halkın alâkasını temin etmiştir.”
    İnegöl Halkevi Temsil Kolunun kuruluş tarihini kesin olarak tespit edemedim. 1938 yılı olması muhtemeldir. Bursa Halkevi Temsil Kolu Eylül 1941’den Şubat 1942’nin sonuna kadar Kör, Mahcuplar, Kahraman, Doktorun Ödevi, Yanlış Yol, Kılıbıklık mı? ve Yedekçi
oyunları, Ocak-Şubat ayları içerisinde Reşat Nuri Güntekin’in yazdığı Bir Yağmur oyunu sahnelenir. Ayrıca 24 kere de kukla oynatılır. Oyunlar ve kukla 8.922 seyirciye ulaşılır. İnegöl Halkevi Temsil Kolu iki kere oyun sahneler ve 900 seyirciye ulaşır.
    22 Şubat 1935’den 20 Şubat 1942’ye kadar İnegöl’de 49 kere oyun sahnelenir. Oyunların adlarını tespit edemediğimi üzüntüyle yazıyorum. İnegöl Halkevi Temsil Kolu Şubat-Mart 1943’de Bursa’ya gelerek Halkevi Temsil Salonu’nda Mehmet Ali Çamlıca’nın yazdığı İnsan Sarrafı ve Vedat Nedim Tör’ün yazdığı Kör oyunlarını sahneler. Şevket Şenlet 1985 yılında kaleme aldığı Halkevleri başlıklı yazısında İnsan Sarrafı oyunuyla ilgili şöyle der: “Halkevleri bünyesinde çok meşhur sanatçıları da
yetiştirmiştir. O dönemlerde konservatuar olmadığı için Halkevleri rahatlıkla bu görevi de yapmıştır. Ben o dönemlerde İnegöl Halkevi temsil ve edebiyat kolunda çalışıyordum.
Bursa Valisi rahmetli Fazlı Güleç (İnsan Sarrafı) adlı komediyi İnegöl’de izledikten sonra çok beğenerek aynı programın Bursa’da tekrar edilmesini arzulamışlardı. İnegöl Halkevi olarak daha itinalı bir çalışma yaparak şimdi yıkılmış bulunan eski Zevk Sineması  salonunda oynadık. Sonradan bu salon Halkevi temsil salonu olarak kullanılmıştır. Ben bu komedi de Molla Çınari rolünü başarı ile oynamıştım ki rahmetli Bursa valisi Fazlı Güleç bir süre bana Molla Çınari diye hitap ederek teveccüh göstermişlerdi.”
    İnegöl Halkevi Temsil Kolu 1947 yılında 23 kişilik bir ekiple İnsan Sarrafı ve Bir Cesaret Rekoru oyunlarını Mustafakemalpaşa Halkevi’nde, Mustafakemalpaşa Halkevi Temsil Kolu da İnegöl Halkevi’nde Kızıl Çağlayan ve Bir İlân Hatası oyunlarını sahneler.
Bütün bu emekler hiçe sayılarak İnegöl Halkevi’nin 17 Ağustos 1951’de kapatılır.10
Raşit Rıza Tiyatrosu Raşit Rıza Tiyatrosu 1940’lı yıllarda İnegöl’e turne yapar. Turnenin 1943 yılında yapıldığını düşünüyorum. Ayını ve gününü tespit edemedim. Oyuncu kadrosunu da öğrenemedim. Tiyatronun İnegöl’de yaşadığı üzücü olayı Sadri Alışık anlatır: “Raşit Rıza Beyin tiyatrosuna girmiştim. Derhal de turneye çıktık. İlk olarak hedefimiz İnegöl seçilmiş, repertuarımızda ‘Saçlarından Utan’ ve ‘Beni Öpünüz’ gibi
ıslak oyunlar var. İnegöl’e indik. Raşit Bey izin alma işi için beni görevlendirdi. Milletin nüfus kâğıtlarını devşirdim, koltuğumun altına aldım; emniyet müdürlüğüne gittim. Çat kapı, Emniyet Müdürü beni kabul etti. Oturttu, nedir dedi, ben de anlattım: Efendim tiyatro olarak geldik, oyunlar oynayacağız; repertuarımızda da şu şu ve şu var. İzin için geldim, dedim. “Ha!!” dedi. “Göster bakayım trupunuzda kimler var?” Toplu iş kâğıdımızı çıkarıp, önüne serdim. Yapışık fotoğraflara dikkatle baktı, baktı, sarışın ve gençce bir kadın arkadaşın resmine parmak basarak: “Bu, bu gece bana gelsin” dedi.
Efendim, o arkadaşın ikinci perde rolü var. Acaba yarın gündüz gelse.. dedim. Müdür bey güldü ve ısrarla: “Yok yok, yarın olmaz...” dedi. “Siz rolünü idare edin de bana gönderin onu bu gece...” Sonradan “intikal” ettim ki, bu müdür, bizim sarışın bayan arkadaşı...
Bir zoruma gitti, bir zoruma gitti! Kağıtları önünden topladığım gibi fırladım gittim, Raşit Bey de küplere bindi: “Ne demek, efendim?” dedi. “Ne demek? Bizi ne sanıyorlar?”
Herhalde tiyatrocu sanmıyorlardı.”

     Bursa Oda Tiyatrosu
    1962 yılında önce Türk Kültür Derneği adıyla kurulan, bir yıl sonra adı Halkevi olarak değiştirilip derneğin en önemli başarısı olan Bursa Oda Tiyatrosu, 1962-1963 sezonunda sahneleyip seyircinin çok beğendiği Richard Nash’ın yazdığı ve Nihat Akçan’ın yönettiği
Yağmurcu oyunu 1 Eylül 1963 Pazar günü İnegöl’de sahneler. Turne başkanı ise reji asistanı Ertan Binzet’tir. Oyuncular Hatice Başara, Metin Kızanlıklı, Fuat Söylemez,
Faik Elitutar, Alpay İzer, Celâl Cumurcul, Gökhan Mete’dir. Bursa gazetelerinde oyunla ilgili “büyük bir ilgi görmüş”, “eseri güzide bir sanatsever tâkip etmiş ve amatör gençler dakikalarca alkışlanmıştır” denir. Yine Bursa Oda Tiyatrosu’nun sahnelediği Karaların
Memetleri oyunu İnegöl’de 18 Nisan 1963’te sahnelenir. Oyunu Cahit Atay’ın yazdığı, Yılmaz Gruda’nın yönettiği oyunda Hatice Başara, İfakat Eryılmaz, Fatma Karakaş, Nuray Sertcan, Ertan Binzet, Yalçın Kaya, Oral Altay, Alpay İzer, Adnan Yurdoğlu, Gökhan Mete, İlhan Bozkurt, Mustafa Zıngır rol alır. 1964 yılının 7 Haziran’ında Bursa Oda Tiyatrosu John Patric’in yazdığı ve Ertan Binzet’in yönettiği Aceleci Kalp oyununu sahneler. Gazetede oyunla ilgili olarak “büyük ilgi görüyor. Dakikalarca ayakta alkışladıkla rı oyuncular” denir.
     Görkem Oyuncuları
    Selâmi Üney’in kurduğu Görkem Oyuncuları, Armağan Yıldız’ın Fotoğraf stüdyosundaki çocuk atölyesini prova yeri olarak kullanır. Selâmi Üney “on beş gün
içersinde” İki Sıkılgan oyununu uyarlar. Ancak kadın oyuncu bulamaz. Üstüne kadın oyuncuların “son günlerde evlerinden gönderilmedikleri öğrenilince” umutsuzluğa düşer. “Fakat birdenbire güç alarak” bir ay sonra tek başına Kovulanlar oyununu teyple birlikte
İnegöl Sanat Şöleni’nde sahneler. İnegöl İdmanyurdu Spor Kulübünün davetlisi olarak
İnegöl’e giden Görkem Oyuncuları, ikinci oyun olarak “büyük bir davetli kitlesi önünde” Cahit Atay’ın yazdığı, Selâmi Üney’in yönettiği tek perdelik Pusuda’yı 14 Temmuz 1962’de açık havada “başarı ile” sahneler. Oyuncular Vahit Tulis (Ağa) Selâmi Üney (Dursun), Yalçın Gülbiz (Yaşar)dır. Selâmi Üney’in kardeşi Sezai Üney ile görüştüğümüzde oyunun İnegöl’de Kavaklar altında sahnelendiğini söyledi. Anısını anlattı. Ağabeyi her ihtimali düşünüp Sezai Üney’e şöyle der: “Eğer silâh patlamazsa Ali ile sen yukardan konfeti atın”. Oyunun sonunda silâh patlamaz. Sezai Üney konfetiyi atar. Ancak Ali Bilgiç heyecanlandığı için konfetiyi atamaz.

     Elif Sahnesi
    “Kuvay-ı Milliyeci Gençler tarafından kurulan” Elif Sahnesi ilk oyun olarak Onlar Böyleydi 1 Kasım 1968’den itibaren Karacabey, Eskişehir ve İnegöl’de toplam dokuz kere sahnelenir. “Anadolu turnesinde büyük takdir toplayan” oyun 18-23 Mayıs 1968  tarihleri arasında Bursa Devlet Tiyatrosu’nda saat: 21.30’da sahnelenir. Tiyatronun Müdürü Hayrettin Şanlı, Teknik Müdürü Lütfü Küçük, İdare Müdürü İbrahim Gürkan’dır. Oyuncu kadrosu 20 kişiden oluşmaktadır. Oyunun İnegöl’de kaç kere ve ne zaman sahnelendiğini tespit edemedim?
     Okul Tiyatroları
    Necatibey Kız Enstitüsü öğrencilerinin hazırladığı Bir Kır Eğlencesi ve Hanife Teyze Hizmetçi Arıyor oyunları 31 Mayıs-1 Haziran 1969’da ikişer kere İnegöl’de Erkek Sanat Enstitüsü Salonunda sahnelenir. Gazetede öğrencilerle ilgili “Profesyonel sanatçıları kıskandırabilecek kadar başarı gösteren öğrenciler ayakta alkışlanmıştır” denir. İnegöl Kız Sanat Enstitüsü ve Erkek Sanat Enstitüsü öğrencileri 15 Nisan 1970 Çarşamba gecesinde etkinlik yapar. Erkek Sanat Enstitüsü öğrencileri gecede bağlama çalar ve kahramanlık türküleri söyler. Ayrıca Artvin Folklor ekibi de gösteri yapar. Aynı gece Cahit Atay’ın yazdığı Karaların Memetleri oyununun Ermiş Memed bölümü Kız ve Erkek Sanat Enstitüsü öğrencileri birlikte Erkek Sanat Enstitüsünün Salonu’nda sahneler. Seyircilerin arasında Yenişehirli sanatsever bir topluluk da yer alır.
    Cumhuriyet İlkokulunda yılsonu etkinliği olarak Külkedisi ve Dedikodu oyunlarını sahnelenir. İnegöl Liseli Temsil ve Eğlence Kolu 8 Aralık 1978 Cuma günü “Türkiye’de ve İnegöl’de Tiyatronun Etkinliği” başlıklı açık oturum düzenler. Konuşmacılar: (Ahmet Vefik Paşa Bursa Devlet Tiyatrosu Müdürü) Ziya Demirel, (Kaymakam) Güngör Erdoğan, (İnegöl Belediye Başkanı) Refik Tabakoğlu, (İnegöl Halk Eğitim Müdürü) Nihat Siper, (Lise Müdürü) Hüseyin Karadeniz, Operatör Dr. Ahmet Turan Kuzu ve açık oturum yöneticisi olarak Lise Temsil ve Eğlence Kolu Öğretmeni Nihat Tavukçu’dur.
Ahmet Turan Kuzu konuşmasında sahne yokluğuna değinir: “İnegöl’de yer olmayışı nedeni ile özel bir tiyatronun kurulamadığını ve bu nedenle gençliğe tiyatro sevgisinin
açılanamadığını dile getirmiş, bu sorunların çözümü halinde İnegöl’de de özel tiyatronun kurulacağını söylemiştir.” Ahmet Turan Kuzu’nun sahne yokluğuna cevap veren İnegöl Belediye Başkanı Refik Tabakoğlu ile İnegöl Kaymakamı Güngör Erdoğan ise yaptıkları konuşmalarda “En yakın bir zamanda kendilerine yer temin edileceğini ve böylece gençliğin vakitlerini sosyal, kültürel alanlarda değerlendirme çabalarına katkıda bulunacaklarını ifade etmişlerdir.”
    1982 yılında İnegöl’de “Sanat Geceleri” düzenlenir. İmam Hatip Lisesi öğrencileri Çakıltaşı adlı oyunu sahneler. Oyun da “gençlerin manevi boşluğunu ele alarak çok başarılı bir kompozisyonla gösterisini sonuçlandırırken, gelen aşırı istekler üzerine geceyi tekrarlamak durumunda kaldı”. İnegöl Lisesi öğrencileri ise kahkaha gecesi düzenler. Gazetede oyunla ilgili olarak “iki gece üst üste dolu salonda 2000’e yakın davetliyi gülmekten kırıp geçiriyordu” denir. Ticaret Lisesi ise Molière’in yazdığı iki perdelik Zoraki Tabip oyununu sahneler.
    1983 yılında İnegöl Lisesi Tiyatro Kolunun organize ettiği “Kahkaha 83” gecesi büyük ilgi görür. Gecede Kunduracı adlı orta oyunu sahnelenir. Oyun izleyiciler tarafından ayakta alkışlanır. İbrahim Peynirci “İnegöl Lisesi’nin “Kahkaha 83” Gecesi Büyük İlgi Gördü” başlıklı bir yazı kaleme almıştır.
     Tiyatro Yarışması
    Bursa Milli Eğitim Müdürlüğü Osman Zeki Kurt ile Bursa Devlet Tiyatrosu Müdürü Ziya Demirel’in işbirliğiyle 2-10 Mayıs 1979 günleri arasında Bursa’da Liseler Arası Tiyatro Yarışması düzenlenir. Okullar oyunlarını Eğitim Araçları Salonu ve Bursa Devlet Tiyatrosu’nda sahneleyecektir. Tiyatro yarışmasını birincisi Türkiye Tiyatro Sanatçıları Derneği’nin İstanbul’da düzenleyeceği Türkiye Liselerarası Tiyatro Yarışması’nda Bursa’yı temsil edecektir. Yarışmaya katılan okullar: Gemlik, Mustafakemalpaşa,
Atatürk, Özel İhsan Çizakça, Ticaret, Anadolu, İnegöl ve Çınar Liseleridir. İnegöl Lisesi birinci olur. Atatürk Lisesi ikinci olur. Anadolu Lisesi ise üçüncü olur.
    İnegöl Belediyesi Kültür Sarayı
    1988 yılında ANAP’lı İnegöl Belediye Başkanı tarafından hizmet binası olarak temeli atılan ve kaba inşaatı bittikten sonra 1992 yılında proje değiştirilerek İnegöl Belediye Kültür Sarayı haline getirilir. Büro olan bölümler kiraya verilir. Anfi tiyatro olarak plânlanan bölüm yarım bırakılır. Beş katlı binada bir müzik derneği, bir amatör tiyatro ve Kültür-Sanat Yardımlaşma Vakfı’na ayrılan bölümler bulunur. İnegöl Belediye Başkanı
Hikmet Şahin, anfi tiyatronun bitmesi için 3 milyar lira gerekli olduğunu söyler. İnşaatın olduğu dönemde İnegöl Belediyesi’nde memur olarak çalışan Mimar Mehmet Parlar ise şöyle der: “Orası deyim yerinde ise ucubik bir yer oldu. Belediye hizmet binasından, kültür merkezine dönüştürüldüğünde en üst kat şehir lokantası olacaktı, öğretmenevine verildi.” Gümçed İnegöl Şube Başkanı Necdet Demirok ise, “Öğretmenevi lokalinin
bir kahvehaneden farksız olduğunu ve bu lokalin neresi kültüre hizmet ediyor? Bir amatör tiyatro topluluğu, oradan adeta çırpınarak bir oda alabildi” der.

Kaynakça
Akkuş, Mine Bursa Halkevi ve Uludağ Dergisi, Nisan, Bursa: Nilüfer Akkılıç Kütüphanesi Yayınları,
2011.
Altıntaşlı, Canan “Virgül Tiyatrosu Kahkahaya Boğdu”, Olay, (22 Kasım 1990).
Altun, Cevdet “Anlaşılabilir Bir Dünya İçin”, Bursa 2000, (25 Şubat 1997).
Ataman, Sedat Bursa 1934 İl Yıllığı, Bursa: Bursa Vilâyet Matbaası, 1934.
Çoban, İbrahim “Kültür Sarayı Kimliğini Arıyor”, Olay, (25 Ocak 1995).
“Tiyatrocuların Çalışma Yeri Kaderine Terk Edildi”, Olay, (24 Nisan 1995).
“Tiyatroya İlgi Yok”, Olay, (20 Ağustos 1996).
“Halkevi’nin Kültür Etkinlikleri Sürüyor”, Olay, (2 Haziran 1996).
Dursun K. Tarık O Şehir Senin Bu Şehir Benim Turne Anıları, Birinci Basım, İstanbul: Lüteratür Yayıncılık, 2002.
Halkevi Bursa, Bursa: Bizim Matbaa, 1933.
H. Cemâl, Sadrettin 10 Yıl İçinde, İstanbul: Hilâl Matbaası, 1938.
Gürbaş, İbrahim “Kültür Sarayı’nda Revizyon”, Bursa 2000, (19 Nisan 1997).
İlerigelen, İsmet “İnegöl Bir Haftadır Sanat Dolu Geceler Yaşıyor”, Doğru Hâkimiyet, (3 Haziran 1982).
Mamaş, Turgut Can İnegöl Tarihî, Coğrafî, İktisadî, İçtimaî, Sıhhî ve Kültür Durumları, İnegöl Halkevi Yayını, 1947.
Organ, Sadullah “Orada Kim Var?”, Olay, (7 Mart 1991).
“Hayat Kıs Sev Doyasıya”, Olay, (24 Şubat 1992).
“Birlik Sahnesi’nden Tiyatro Ziyafeti”, Olay, (20 Eylül 1994).
“Bizim Köyün Delileri”, Olay, (25 Kasım 1994).
“Eğitim-Sen’den Tiyatro Etkinliği”, Olay, (6 Mayıs 1995).
Peynirci, İbrahim “İnegöl Lisesi’nin “Kahkaha 83” Gecesi Büyük İlgi Gördü”, Doğru Hâkimiyet, (16 Haziran 1983).
Şenlet, Şevket “Halkevleri”, Bursa’nın Sesi, (13 Şubat 1985).
Üney, Selâmi “Bugüne dek, Kentimizde Kurulan Amatör Tiyatro Toplulukları”, Yeni Ant, (10 Temmuz 1962).

                                         Yenişehir Gazetesi, sayı 2254/85'den kısaltarak alınmıştır.