1883-1915 arasında Bursa'daki eczaneler şunlardı:
Eczacı
Yeri
1 Haçator Ohanyan
Setbaşı Caddesi
2 Kirkor Sarrafyan
Setbaşı Caddesi
3 Onnik Sucuyan
Setbaşı Karakolhanesi
4 Artinik Lutfiyan(Loutfyan Frères)[d’Orient]
Setbaşı Caddesi
5 Kirkor Efendi
Hükümet Caddesi
6 Nişan Mardirus Uşaklıyan Efendi
Hükümet Caddesi (Belediye Civarı)
7 Estefanaki (Steph) Apostolidi
Kırkmerdiven
8 Pandeli Dolahiras
Balık Pazarı
9 Mihalopulos
Balıkhane
10 Kostaki Bedik?
Kuruçeşme
11 Bolulu Kirkor Mıgırdıç Efendi
Yeni Yol
12 Estepan Mıgırdıçyan Efendi
Yeni Yol
13 Buhur Efendi
Belediye Civarı
14 Dikran Aleksan Efendi
Hükümet Caddesi
15 Parnak Estepan Acemyan Efendi
Setbaşı Caddesi
16 Aleksan Panayot
Balık Pazarı
17 Michel Zalloni
Balık Pazarı
18 Mehmed Şükrü Efendi
Saray Caddesi
19 Dikran Terzakiyan
?
20 Eliya Efendi
?
21 Yerovanet Efendi
?
22 Anastas Nikola Efendi
?
23 Andonis Christodoulidis
Hükümet Caddesi
24 Parnak Adjémian
?
25 Démètre Avramidis
?
26 G. Cosmidis
?
27 Aznif Djérahian
?
28 S.N. Makinadjian
?
29 An. Orphanidès
?
30 Th. Théodoridès
?
31 Nissim Gabriel Saul [Osmanlı Eczanesi]
Kuruçeşme
32 Armağanyan & Lutfiyan
Tuzpazarı
Ecza Tüccarı Hacı Sabit Antetli Zarf
[Gülnur Sandalcı, Mert Sandalcı, Belgelerle Türk Eczacılığı 1840-1948, Cilt
1, Kitap 2, İstanbul: Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayını, 2002, s.126]
Görüldüğü gibi eczacıların tümü gayrimüslim. Bu yıllarda
İstanbul'da Eczacı Ethem Bey, Eczacı Hacı Hamdi Bey, Eczacı Beyir Kemal
Pelin iş yerlerinde yeni kuşak Türk eczacılara staj imkanı sağlayarak
eczacılık ordusuna yeni neferler katmaya çalışmışlardır.
Bu şekilde yetişen genç eczacılardan birisi 1883 Bursa
oğumlu Eczacı Mehmet Şükrü Bey'dir. Ethem Pertev'e ait eczanede tamamlayıp
Mektes-i Tıbbiye-i Mülkiye-i Şahane'nin eczacılık sınıfına girmiş, 1902'de
mezun olmuştur. Memleketine dönünce 1905'de Saray Caddesi'nde (Atatürk Cad.)
belediye binasının karşısında kendi adıyla eczane açmış, Bursa'nın ilk Türk
ve Müslüman eczacısı olmuştur. İzleyen 10 yıl içinde Bursa'da 5 tane daha
Türk eczacı işyeri açmıştır.
Mehmet Şükrü
Arna
Mehmet Şükrü Kurtuluş Savaşı yıllarında Bursa'da Kuvay-i
Milliye örgütünün kurulması için çaba gösterdi. Yunan işgali sırasında
Yunanlılar hakkında istihbarat toplamaya, elde ettiklerini Ankara
Hükümeti'ne göndermeye çabaladı. Fakat 19 Aralık 1920'de 21 vatansever ile
birlikte tutukllandı, Yunan karargahına (vilayet binası) götürüldü. Yunan
ordusunun güvenliğini tehlikeye sokmak suçundan 20 yıl kürek cezasına
çarptırıldı, Yunanistan'a gönderildi. Mübadele döneminde ülkeye döndü.
Cumhuriyetin kuruluşundan sonra belediye encümeni oldu. 1 Ekim 1927'de Bursa
Belediye Başkanı seçildi, bu görevi beş ay yürüttü. Soyadı Kanunundan sonra
Arna soyadını aldı. 1940'da vefat etti. Yakınları eczanesini beş yıl
çalıştırdılar. Daha sonra uzaktan akrabaları olan, Bursa'nın ilk kadın
serbest eczacısı olan Güzide Noyan'a devrettiler.
Bursa'da eczacılarından
bir başka önemli isim de KazımYazgan'dır. 1901'de Siirt'te doğmuştur. Milli
Mücadele yıllarını cephede yaralanan askerlerin tedavilerine yardım ederek
geçirdi. İstanbul'da eczacılık fakültesinden mezun olunca önce Urfa'da
eczane açtı. Cumhuriyetin ilanından sonra Urfa'da CHP örgütüne katıldı,
Halkevinde kültür sanat çalışmalarına katıldı. Bursalı iş adamı Muhittin
Dinçsoy ile tanışınca Bursa'ya geldi ve 1937'de İnönü Caddesi'nde eczane
açtı.
1937'de Bursa'daki
eczaneler şunlardı:
*Uludag Eczanesi - Ecz. İbrahim
Balmumcu (Setbaşı fırını karşısı)
*Setbaşı Eczanesi - Ecz. Ahmet
Tevfik Öber (şimdiki Setbaşı İş Bankası)
*Mehmet Şükrü Eczanesi - Ecz.
Mehmet Şükrü Arna (şimdiki Mefkure Eczanesi)
*Abdülhamit Eczanesi- Ecz.
Abdülhamit Bey (Belediye karşısı)
*İstanbul Eczanesi - Ecz. Vasfi
Ünal (Belediye karşısı)
*Kemalettinbey Eczanesi - Ecz.
Kemalettin Bey (Ulucami batı sokağı)
*Halk Eczanesi - Ecz. Musa
Kazım Yazgan (İnönü Caddesi)
*Sıhat Eczanesi - Ecz. Sami Bey
(Altıparmak Yahudilik)
24 Ocak 1927
tarih ve 964 sayılı Eczacılar ve Eczaneler hakkındaki kanuna göre 10.000
nüfusa 1 eczane açılması (tahdit) ve eczaneler arasında belirli mesafeler
olması gerekiyordu. Bu nedenle 1953'e gelindiğinde Bursa il merkezinde 13
eczane vardı:
Ecz. Kazım Yazgan - Halk Eczanesi
Ecz. Adnan Gökmener -
Gökmener Eczanesi
Ecz. Sabahattin Eralp - Sabah Eczanesi
Ecz. Sadettin
Dayıoğlu - Dayıoğlu Eczanesi
Ecz. A. Tevfik Öber - Setbaşı Eczanesi
Ecz. Eşref Belen - Uludağ Eczanesi
Ecz. Suzan Bozkurt - Bozkurt Eczanesi
Ecz. İlhan Özmert - Yeşil Bursa Eczanesi
Ecz. İsmail Uzunoğlu - Uzunoğlu
Eczanesi
Ecz. Şeyma Erem - Erem Eczanesi
Ecz. Mefküre Yeşin - Mefküre
Eczanesi
Ecz. İhsan Dekak - Dörtyol Eczanesi
Ecz. Handan Dekak -
Yıldırım Eczanesi
1956'da Türk Eczacılar
Birliği ve Eczacı Odaları kanunu çıkınca Musa Yazgan 7. Bölge Bursa Eczacı
Odası başkanı oldu. Aynı yıl Türk Eczacılar Birliği Yüksek Haysiyet Divanına
seçilince oda başkanlığı görevini Adnan Gökmener'e devretti, 1965'de vefat
etti.
Kaynaklar:
1- Eczacı Ramiz Fidan'ın yazıları
2- "Osmanlı
Bursa'sında Eczaneler, Eczacılar, Ecza Tüccarları", İsmail Yaşayanlar,
Uludağ Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 28: 113-130
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Meraklısına Not: Bursa'da uzun
süre diş hekimliği yapmış rahmetli Feridun Balman'ın dedesinin Sultan II.
Abdülhamit'in baş eczacısı olduğunu, doğrulanmamış bir internet bilgisi
olarak ekleyelim.
