Gemlik- Umurbey'de doğdu. Kendisi gibi Umurbeyli olan Celal Bayar'dan yedi yaş küçüktür. Annesi Kaya Hanım'ı çok sevdiği için ileride onun adını soyadı olarak almıştır. İlköğrenimini Umurbey'de tamamlayan Ziya Kaya, eski adı Bursa Sultaniyesi olan Erkek Lisesi ile Haydarpaşa Lisesi’ni bitirdi (1906), 1912'de Tıbbiye'den mezun oldu. İlk görev yeri, eski adıyla Pazarköy olan Orhangazi hükümet tabipliği idi. Kurtuluş Savaşı’nda yüzbaşı rütbesiyle görev yaptı. Savaş yıllarında İttihat ve Terakki'ye katılan Ziya Kaya, partisinin Bursa ve Gemlik'te örgütlenmesini üstlendi. Gazeteci Ali Kemal'i "gayr-i vatani yazılar yazmak" la suçladı, bununla yetinmeyip onu Bozburun'da düelloya davet etti. Bu davranışı yüzünden hedefteki adam haline geldi. Rumca yayın yapan Haris gazetesi ona karşı kampanya başlattı. Ali Kemal Mayıs 1919'da Dahiliye Nazırı (İçişleri Bakanı) olunca, Ziya Kaya "memleket dahilinde fesat çıkarmak" suçlamasıyla hapse atıldı, Divan-ı Harp'te yargılandı. Siyasal iktidar değişikliği ile salıverilen Kaya, Bursa ve Gemlik'te "Müdafa-i Hukuk Cemiyeti" nin örgütlenmesine katıldı. 25 Haziran 1920'de İngilizlerin Gemlik'e asker çıkarma girişimini engelleyen Kuvayı Milliyeciler arasında bulunan Kaya, 6 temmuzda Gemlik işgal edilince Anadolu içlerine çekildi. Antalya'da hekim olarak çalıştıktan sonra 11 Eylül 1922'de Gemlik'in kurtarılışının ardından belediye başkanlığı görevine getirildi. Bu görevini 1933'e kadar sürdüren Kaya, uzun yıllar Gemlik'te Cumhuriyet Halk Partisi ilçe başkanlığı yaptı. Yoksul halkı bedava muayene etti. İlaç parası olmayanlara eczacı dostu Hikmet Bey'deki açık hesabından ilaç alıp verdiği Gemlik'te bir yaşayan efsane haline gelmişti. Salgın hastalıklar başladığında hep aynı feryat yükselir:"Yetiş Ziya Bey! Aman Ziya Bey!" Son derece titiz ve canlı oluşu, hep şık giyinmesi, siyah saçı içindeki ak perçemiyle kalacaktır halkının belleğinde. 1945 yılı sonunda Demokrat Parti saflarına katılan ve partinin Gemlik İlçe örgütünü kuran Kaya, seçimlerde de belediye başkanı seçildi. Vefat ettiği 1953 yılına kadar Gemlik belediye başkanlığı görevini yürüten Kaya'nın ismi ilçede hem bir sokağa hem de bir mahalleye verilmiştir.

                       Cumhurbaşkanı Celal Bayar Umurbey'de Dr. Ziya Kaya ve Osman Gürsoy ile birlikte

    Dr. Ziya Kaya aynı zamanda şairdir. Önceleri Türk Yurdu, daha sonra Dr. Abdullah  Cevdet'in İçtihad dergisinde şiirleri yayınlanır. Ziya Kaya adına son olarak Varlık dergisinde rastlamaktayız. İlk şiir kitabı olan Yollar ve İzler 1928'de basılır. 1938'de basılan Kel Oğlan adlı kitabının alt başlığı "Devlerin ve Devrimlerin Destanı" dır. Cumhuriyet öncesi döneme eleştirileri görülür bu eserinde:

Onların yurtluğudur Anadolu'da köyler                 Bakarsın tarla gider, davar gider yurt söner

Kölesidir beylerin paşaların köylüler                    Köyler faiz yüzünden kıran girmişe döner..

Her divan bir yobazın tapulu arpalığı               Sen ağlarsın gülerler, dert dökersin, laf denir,

 Bazen Kadı'ya düşer iltizam ağalığı                       Oğul bizde zalime bey denir, eşraf denir.

"
                           Avni Domaniç

Onu tanıyan yaşlı kişiler Ziya Bey'in DP'ye geçişini şöyle anlatıyorlar:

Kaynaklar:

1- Bursa'da Yakın Zamanlar, Yılmaz Akkılıç, Bursa Ticaret Borsası- Bursa Gazeteciler Cemiyeti yayını, 1. bs., 2003

2- Bir Yurtsever Şair: Dr. Ziya Kaya, Ali Aksoy, Bursa Yazıları içinde, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, 1. bs., 2004

3- CHP Parti Müfettişliği ve Raporlarla Bursa Teşkilatı (1936-1945), Seda Bayındır Uluskan, Yeditepe Yayınevi, 2020, sayfa 116