|
Bursa ve Japonlar (Bursa and the Japanese) |
 Bursa'daki Fahri Konsolosluklar
Bursa ve Fransızlar
|
Türk- Japon ilişkilerinin tarihi bir asırı aşmış. İlk temaslar 19. yüzyıl sonunda başlamış. Osmanlı İmparatorluğu ve Genç Türkiye Cumhuriyeti’ne merak sararak İstanbul’a gelen Yamada Torajiri (1866-1957), Ito Chuta (1867-1954) ve Otani Kozui (1876 -1948); pek çok eserinde Türkiye’den ilham almış önemli kişilikler. İşadamı ve çay merasimi üstadı Yamada Torajiri, İstanbul’u çağdaş bir Japon’un gözünden okuyan ‘Türkiye - Resimli Bir Bakış’ isimli kitabın yazarı. Mimar, profesör ve ilk Japon mimarlık tarihçisi Ito Chuta geriye; Osmanlı topraklarını kapsayan ayrıntılı bir seyahatname, mimari eserlerle ilgili çizim, fotoğraf ve konferans kayıtları bırakmış. Budist din adamı ve araştırmacı Otani Kozui ise önce Atatürk ile Ankara Sanayii Zıraiye şirketini; sonra Bursa’da Mehmet Memduh Bey (Gökçen) ve Kavalalı Hüseyin Bey ile ipek dokumacılığı fabrikasını kurmuş. 16 Eylül 1890'da gerçekleşen Ertuğrul Firkateyni faciası da ilişkilerin gelişmesinde rol oynamış.Konumuzla alakalı olan Otani Kozui'ye biraz daha yakından bakalım. Japonya’nın en büyük Budist kurumlarından Batı Honganji Tapınağı’nın 22. Başrahibi Otani Kozui, 27 Aralık 1876’da Kyoto’da dünyaya geldi. 1898 yılında Kujō Kazuko (imparatoriçe Sadako’nun ablası) ile evlendi. Budizmin Japonya’ya ulaştığı rotayı tanımak üzere 1902 yılı başında, Otani Araştırma Gezilerinin ilkini başlattı. 1914 yılında makamını ardında bırakarak Şanghay’a yerleşen Otani kendisini araştırmalarına adadı. Budizm, felsefe, coğrafya, botanik, siyaset ve ekonomi dallarında kitaplar yayınlayan ve düşünce üreten Otani, insanoğlunun geleceğinin tarımda olduğu sonucuna varmış ve kendisini “Ziraatçi” olarak tanımlamıştı. Birçok alanda görüşüne başvurulan bir bilge ve saygın bir kamuoyu önderi olan ve 1940’ta bir süre başbakan danışmanlığı da yapan Kont Otani Kozui, 5 Ekim, 1948’de Beppu şehrinde hayatını kaybetti.
Türkiye’ye ilk kez 1901 yılında henüz İstanbul payitahtken gelmişti. 1926 yılında ikinci kez geldiğinde ise Osmanlı İmparatorluğu’nun yerinde yeni Türkiye Cumhuriyeti vardı. 1924’te Tokyo’da iş dünyasına verdiği bir konferansta Türkiye’yi “Japonların odaklanması gereken ülke” ilan ederek herkesi şaşırtmıştı. 1925’te Osaka’da iki ülke arasındaki ilk dostluk derneği olan “Japon-Türk Dış Ticaret Derneği”nin kuruluşuna önayak oldu. Üçüncü kez geldiğinde Gazi Çiftliği projesinde Atatürk ile ortak olarak, 20 Nisan 1927’de “Ankara Sanayii Zıraiye Limitet Şirketi”ni kurdu. Bu yatırım Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılan ilk doğrudan yabancı sermaye yatırımıdır. 1929 yılında bu kez de, Bursa’da Mehmet Memduh (Gökçen) ile “Bursa Türk-Japon İpek Dokuma Fabrikası”nı kurdu.
Yol çalışmaları sırasında fabrika arazisi ikiye bölünmüş, sonradan buranın adı Yolgeçen olmuş (günümüzdeki hali) Gökçen ailesinin kökleri Bursa'daki Eminiye Tekkesi'nin kurucusu Şeyh Mehmed Emin Efendi'ye dayanır. 1718'de Kerkük'de doğup 1779'da Bursa'ya yerleşen M. Emin Efendi, baba ve anne tarafından peygamber soyundandır. Nakşibendiyye tarikatına mensup olmakla birlikte Mevlevi kültürünü de özümsemiş M. Emin Efendi, yaşadığı dönemde İstanbul'da yaygınlaşan Nakşi Mesnevihanlık geleneğini Bursa'ya taşımıştır. Devletin gayrımüslimlerden aldığı cizye ile toprağın gelirinden doğan haraç adlı vergileri toplayan Cizyedarzadeler, bu görevi İstanbul'dan sonra Bursa'da da sürdürmüştür. Söz konusu unvanın iki asır sahibi olup İstanbul'da 'çelebi' unvanıyla anılmış ailenin mensupları cizyedar, eşraf, ayan, olarak siyasi, ticari ve kültürel hayata katkıda bulunmuşlardır. Bursa'ya yerleşen ailenin mensupları arasından birçok hattat, müderris, ulema ve kazasker çıkmıştır. İşte Mehmet Memduh Bey de, Bursa'da Türk-Japon ortaklığını başlatan isimdir.
Mehmet Memduh Bey ile Kont Kozui Otani'nin nasıl karşılaştıkları tam olarak bilinmemektedir. Memduh Beyin akrabası olan Celal Bayar'ın o dönemde Türkiye İş Bankası'nın ilk genel müdürü oluşu akla gelen en kuvvetli ihtimaldir. Ayrıca Mehmet Memduh Beyin damadı olan Hamdi Sami Gökçen'in ağabeyi Kemalettin Sami Paşa'nın o dönemlerde Almanya sefiri olması da bu ihtimali güçlendirmektedir.
Mehmet Memduh Bey fabrikanın Japon çalışanlarıyla, 1929 (Şukufe Gökçen Kolleksiyonu) Kozui Otani fabrikanın açılışına katılmak üzere 18 Aralık 1928’de dördüncü kez Türkiye’ye geldi. Ancak İstanbul’a vardığında ağır bir hastalık geçirdiği ve günlerdir yemek yiyemediği için hemen Fransız La Paix Hastanesi’ne yatırıldı. Uzunca bir nekahat döneminden sonra eski sağlığına kavuşunca 20 Ocak 1929’da harekete geçerek Ankara’ya gitti. Gazi Çiftliği'ni gezip Celal Bayar’la görüştükten sonra Bursa’ya giderek Memduh Bey’le buluştu ve fabrikanın hazırlık çalışmaları hakkında bilgi aldı. Ocak ayında planlanan fabrika açılışı makinalarının gelişindeki gecikme nedeniyle Nisan’a ertelenmişti. Çoğunluğu Japonya’dan gönderilen son teknoloji ürünü makinaların yerleştirilmesi ile hazırlığı tamamlanan Türk-Japon İpek Dokuma Fabrikası 1 Nisan 1929 tarihinde Cumhuriyet Caddesi’nde faaliyete geçmiştir.
Fabrikanın içi, 1931 (Şukufe Gökçen Kolleksiyonu) 2010 yılının ülkemizde 'Japon Yılı' ilan edilmesi dolayısıyla çeşitli etinlikler yapılmıştı. Bu kapsamda 'İpeğe Dokunan Bir Dostluk Hikayesi' başlıklı sergi 15 Eylül- 31 Aralık 2010 tarihleri arasında Kent Müzesi'nde gerçekleşti.
Bursa'da Japon kültürünün gelişimine katkı sağlayan bir de dernek var. 1992'de kurulan derneğin faaliyetlerine www.uluyama.org adresinden ulaşılabilir.
2010 yılı etkinlikleri sırasında Bursa'da bir de Japon Parkı açıldı. Nilüfer Çamlıca Mahallesi'neki park 5136 metrekare alanı kapsıyor. Japonya'nın Tokai Belediyesi'nin işburliği ile yapılan parkta dinlenme alanları, süs havuzu, şelale, Zen rahiplerinin meditasyon yaptığı Zen bahçesi, sağlıklı yürüyüş yolu ve Japon çay seremonisinin sergileneceği bir çay evi var.
1- Türk Japon Fabrikası: Bursa’ya dokunan tarih 1928, hazırlayan: Banu Demirağ, Ege Yayıncılık, İstanbul, 2015 2- Kont Otani Kozui ve Türkiye, D. Küçükyalçın 3- Bursa Büyükşehir Belediyesi sergi broşürü |
Kaynaklar: