|
|
Feyza AKSOY, Y. Restoratör Mimar
Altıparmak Mahallesi ismine
1509 yılındaki sicillerde rastlanmaktadır. Altıparmak isminin mahalleye,
burada yaşayan Abdullah Çelebibin El-hacc Mehmed isimli, Altıparmak diye
meşhur olan birinden geldiği sicillere dayanarak ileri sürülmektedir
(Köseoğlu. S. 9; Kepecioğlu. Sf:6). Mahalledeki hane sayısı 1521 yılında 25
iken, 1573 yılında 75 olarak kaydedilmiştir (Dostoğlu s.374).
Birbirinden ayrı
ve uzak olan mahallelerin arası, Cumhuriyet dönemine kadar tam anlamıyla
doldurulamamıştır. 1855 yılında meydana gelen ve büyük yıkıma neden olan deprem
sonrası kentin durumunu belgelemek amacıyla kadastrocu Suphi Bey yönetimindeki
ekibin 1862 yılında hazırladığı 1/1600 ölçekli haritada Kuruçeşme Mahallesi ve
Çekirge Mahallesi’ne giden yol görülmektedir. Çakır Hamam’ından başlayıp Hisar
Bölgesinin kuzeyinden Kuruçeşme Mahallesi’nin içinden dolaşarak Muradiye
Külliyesi’ne ulaşan Muradiye Caddesi, günümüz Altıparmak Meydanı’ndan başlayıp
Çekirge’ye ulaşan Yağcılar Pınarı Caddesi ile birleşmiştir. Bu dönemde, Muradiye
Caddesi’nin kuzeyinde, bahçeler ve organik sokaklar üzerinde az sayıda konutun,
Yağcılar Pınarı Caddesi’nin kuzeyinde ise tamamen tarlaların yer aldığı
görülmektedir.
1890'larda Altıparmak
Çekirge kaplıcalarına tedavi ve gezmek için
gelenlerin artmasıyla, 19. yüzyıldan itibaren büyük konaklar ve turistlere
yönelik hamamlı oteller yapılmıştır (Kaplanoğlu. Sf:10). Göçlerle nüfusun
artması, ipek fabrikalarının kurulması, kaplıcalara gelenlerin ve araba
kullanımının artışı ile karayollarında iyileştirme gerekli olmuştur (Günaydın,
Kaplanoğlu. 175). Bu ihtiyaçlar doğrultusunda,
Ahmet Vefik Paşa, Bursa’da
valilik yaptığı dönemde (1879-1882), deprem sebebiyle hasar gören Bursa’yı bir
bakıma yeniden inşa ettirmiştir. Vali, Bursa’daki görevleri sırasında Fransa
deneyiminden etkilenmiş, geniş ve yeni caddeler açtırmıştır. Bursa’da başlayan
kentsel dokudaki değişimler daha sonraki valiler döneminde de devam etmiştir
(Dostoğlu, 336). Altıparmak Caddesi, Vali Reşid Mümtaz Paşa döneminde,
Çatalfırın semtindeki, Şehabettin Paşa Cami önünden, Altıparmak Meydanı’na
uzanan aks şeklinde 1903-1906 yıllarında açılmıştır.
Mevcut organik dokunun aksine geniş ve doğrusal olarak düzenlenen yeni
caddelerle birlikte, yeni kurulan mahalleler de ızgara planlı olarak, birbirini
dik kesen sokaklar şeklinde düzenlenmiştir (Dörtok Abacı, sf.114). 1924 yılında
hazırlanmış olan haritada cadde ve ızgara planlı mahalleler görülmektedir.
Doğrusal olarak açılan yeni caddeler, mevcut yerleşim yerlerinin içinden
geçerken bazı anıtsal ve sivil yapıların yıkılmasına neden olmuştur. Örneğin,
Veled-i Kazzaz Mahallesindeki, Molla Fenari’nin ailesinden olan Ali Paşa’nın
yaptırdığı, Çömlekçiler hamamının Altıparmak Caddesi’nin açılması sırasında
yıkıldığı ifade edilmektedir (Ergenç. Sf: 95).
Çivisiz Köşk: Hiç çivi
kullanmadan 1877'de yapılmış. Bir süre Fransız konsolosluğu olarak hizmet
vermiş, 1963'de
İnal-Ertekin Okulu tarafından
kiralanmış.
1938 yılına
ait hava fotoğrafında, Altıparmak Caddesi’nin açılmasının ardından kuzey
tarafında yola cepheli, arkalarında bahçeleri bulunan çoğunluğu bitişik nizamda
sıralanmış konutların inşa edildiği görülmektedir. Güney tarafında ise Kuruçeşme
mahallesinin konutları, İpek Fabrikası ve günümüzde yıkılmış olan Sigorta
binasının yerinde, bir dönem otel olarak kullanıldığı bilinen yapı
bulunmaktadır.
1940’lı yılların sonunda, Tophane’den çekilmiş olan
fotoğrafta, solda Kuruçeşme Mahallesiyle, cadde üzerinde sıralanmış olan iki üç
katlı, üst katları cumbalı konutlar yer almaktadır. Aynı fotoğrafta İpek
fabrikası ile günümüzde kaymakamlık binası olarak kullanılan, 1948 yılında Vali
Haşim İşcan tarafından yaptırılmış olan Altıparmak İlkokulu binası da
görülmektedir.
Kaymakamlık binasından çekilmiş olan bir
fotoğrafta bahçe içerisinde iki üç katlı, cumbalı, konak niteliğinde ahşap
konutların sıralandığı görülmektedir. Açıldığı döneme göre oldukça geniş olan
caddenin ortasında geniş bir refüj bırakılarak ağaçlandırılmıştır. Bahçeli
konakların dışındaki konutlar, dar parseller üzerinde bitişik nizamda
sıralanmış, cepheleri caddeye dayanmıştır. Bina cepheleriyle ilgili dikkat çeken
bir özellik de pencerelerde ahşap panjurların bulunmasıdır. Ayrık nizamda inşa
edilmiş olan konutlarda kırma çatı yapılmış, cumbaların üzerinde üçgen
alınlıklar oluşturulmuştur. Bitişik yapılar ise iki yöne eğimli beşik çatı ile
örtülmüştür .
Altıparmak Caddesi üzerinde, günümüze
ulaşamayan köşklerin de bulunduğu fotoğraflardan görülmektedir. Yıkılmış olan
Sigorta binasının yerinde, bir dönem otel olarak kullanılmış olan yapı ile Yağcı
Cemal Bey Köşkü bunlardandır . Stadyumdan çekilmiş olan bir fotoğrafta bu iki
yapı birlikte görülebilmektedir . Yağcı Cemal Bey Köşkü geniş bir bahçe
içerisinde dört kat olarak inşa edilmiştir . Özenli bir ahşap işçiliği ve karkas
sistemle inşa edilmiş olan yapının cephesinde ahşap kaplama yapılmıştır.
Altıparmak Caddesi üzerindeki konutlar da 20. Yüzyıl başında yapıldığı için daha
eski mahallelerdeki evlerin aksine zemin katlarda da üst katlar ile aynı sayı ve
boyutlarda pencerelerin açıldığı, yapıların sokakla bütünleştiği görülmektedir.
Atatürk'ün ilk Bursa gezisinde (1922) kaldığı Yağcı Cemal Köşkü (Mesut
Özkeser arşivi)
Nüfus artışıyla birlikte konut yoğunluğu
artmış, 2-3 katlı geleneksel konutlar yıkılarak yerine çok sayıda aileyi
barındıran apartmanlar yapılmaya başlanmıştır. Altıparmak Caddesi’nde de bu
değişim gözlenir. Tophane’den çekilmiş olan bir fotoğrafta, betonarme, 4
katlı apartmanların yapılmaya başlandığı görülmektedir. Günümüzde cadde
üzerinde geleneksel konut kalmamış, hepsinin yerine zemin katları dükkan,
üst katları iş yeri veya konut olarak kullanılan apartmanlar yapılmıştır.
Günümüze cadde üzerinde, 1497 yılında
Karamanlı Mehmet oğlu Mehmet Çelebi tarafından yaptırılmış olan Şehabettin Paşa
Cami, Altıparmak, Cemal Nadir ve Haşim İşcan Caddelerinin kesişiminde kalan
Veled-i Saray Camileri ile yine bu bölgede birkaç ahşap sivil mimarlık örneği
yapı ulaşabilmiştir. Mahallenin geleneksel konut dokusu halen, güney yönünde
uzanan sokaklarda, Kuruçeşme Mahallesi’nde görülebilmektedir.
Kaynakça
-Feyza Aksoy, 2011, 17. ve 18. yy. Bursa Evleri Yapı Çözümlemesi, Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Neslihan
Dostoğlu 2001, Osmanlı Döneminde Bursa: 19. Yüzyıl Ortalarından 20. Yüzyıla
Bursa Fotoğrafları,
AKMED, Antalya.
Neslihan Dostoğlu
2009, Modernleşme Döneminde Bursa’daki Kentsel Gelişme. Osmanlı Modernleşmesi ve
Bursa Sempozyum Kitabı (10-11 Nisan 2009), Osmangazi Belediyesi Yayınları,
Bursa.
-Zeynep Dörtok Abacı, 2005, Modernleşme Sürecinde Bursa Kenti’nin
Mekansal ve Sosyal Değişimi (1860-1910), Yayınlanmamış Doktora Tezi, U.Ü Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Bursa.
-Özer Ergenç, 2006. XVI. Yüzyılın Sonlarında
Bursa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
-Ruşen Günaydın ve, Raif
Kaplanoğlu, 2000, Seyahatnamelerde Bursa, Bursa Ticaret Borsası Yayınları, Bursa
-Nilüfer Alkan Günay, 2009, Modernleşme Dönemi Bursa’sında Ulaşımdaki
Gelişmeler, Osmanlı Modernleşmesi ve Bursa Sempozyum Kitabı (10-11 Nisan 2009).
Osmangazi Belediyesi Yayınları, Bursa
-Raif Kaplanoğlu, 2007, Geçmişten
Günümüze Çekirge Semti, Bizim Mahalle Bursa Çekirge Semti, Osmangazi Belediyesi
Yayınları, Bursa
-Kamil Kepecioğlu, Bursa Kütüğü, Bursa Büyükşehir
Belediyesi Yayınları, Bursa
-Neşet Köseoğlu, 1946, Tarihte Bursa
Mahalleleri, Bursa
http://bursadazamandergisi.com/makaleler/gecmisten-gunumuze-altiparmak-caddesi-1165.html
‘den kısaltarak alınmıştır.
|