|
|
|
Raif
KAPLANOĞLU
Bursa’nın son 60 yılına baktığımızda
zenginlerinin büyük ölçüde değiştiği görülür... Bugünün ünlü girişimcileri
olan Sönmez, Çağlar, Gençoğlu, Diniz gibi ailelerin hiçbirinin adı 60 yıl
önce anılmıyor. 1944 yılında, bir gazeteci olan
Musa Ataş’ın hazırladığı
çalışmada yer alan bilgiler, Bursa’nın 60 yıl öncesini çok iyi
anlatmaktadır.
60 YIL ÖNCE BURSA’YI YÖNETENLER
Bursa’yı yönetenlere baktığımızda fabrikatörlerin adının sıklıkla
yer aldığı görülmüştür. 60 yıl önce İl Yönetim Kurulu şu isimlerden
oluşmaktaydı: Rami Gökçe, Şemseddin Yazıcı, Esad Alper. İl Daimi Encümeni
üyeleri ise Hulusi Erdem, Hasan Tahsin Ersop, Mehmed Erdem ve Cahit
Pulat'tan oluşmaktaydı.
60 yıl önce İl Genel Meclisi üyeleri
şunlardır: Hulusi Köymen, Raif Avcıoğlu, H. Tahsin Ersop, Tevfik Aycan,
Nazmi Kağıtçıbaşı, Cevad Borçbakan, Nureddin Öğünç, Kemal Duraner, Muhtar
Alemdar, Ata Tezer, Hüsnü Güven, Bekir Laska, Nuri Doğrul, Hadi Durusoy,
Mehmed Sindel, Hulusi Erdem, Hilmi Ertan, Şükrü Aybar, Sabiha Atlı, Ahmed
Hamdi Erozan, İsmail Özel, M. Niyazi Canıtez, M. Cahid Pulad, David
Gürcesular, Osman Yılmaz, Mehmed Erdem, Eşref Altın,
Zehra Budunç, Kamil
Konuk, Refik Atay, Mehmed Ozeç, Tevfik Erdemgil, Burhaneddin Ersöz, Cemil
Parmaksızoğlu.
“CHP İl Yönetim Kurulu şu kişilerden oluşur:
Başkan Durmuş Erginsoy, Dr.
Şemseddin Dora (Halkevi Başkanı), Ali Sırrı
Aysoy, Ragip Armağan, Av. Tevfik Aycan, Said Ete, Av. Cemil Öz, Nureddin
Öğünç, Dr. Niyazi Bayatlı, İl sekreteri Hayri Gürmen’dir. CHP İlçe Yönetim
Kurulu ise şu kişilerden oluşuyordu: Turgut Karatal (Başkan), Zehra Budunç,
Emin Hakçı, Dr. İzzet Arkan, Dr. Fahreddin Ünseren, Nazmi Kağıtçıbaşı, Kemal
Duraner.”
Ticaret ve Sanayi Odası Meclis Başkanı Lofçalı Ekrem
Erkmen, Yönetim Kurulu Başkanı Said Ete’dir. Yönetim kurulu üyeleri ise
şunlardır: Selim Süter,
İhsan Celal Antel, Fahri Batıca, Mehmed Sabit
Tütnar, Mithat Sarı, Burhaneddin Töre. Ticaret Borsası’nın Yönetim Kurulu
Başkanı Paşaçiftliği sahibi
Muhiddin Dinçsoy'dur. Meclis Başkanı da
fabrikatör Ragip Armağan’dır.
BURSA’NIN ESKİ ZENGİNLERİ
1944 yılında, Bursa’da 54’den fazla sanayi tesisi ve fabrikatörü
bulunmakta. Bunların tamamına yakını ise ipek ve dokumacılık üzerineydi. O
tarihte Bursa’nın en önemli fabrikatörü
Hamdi Sami Gökçen’di. Ancak
fabrikaların eşi Şükufe Gökçen üzerinde olduğu görülmektedir. “Desenler
fabrikada, Bayan Ş. Gökçen’in zevci olan Hamdi Sami Gökçen tarafından tersim
edilir. Hamdi Sami, merhum Berlin sefiri Kemaleddin Sami (Paşa’nın)
kardeşidir.”
Faik Yılmazipek’e ait Demirkapı’daki Yılmaz
Fabrikaları, yarım asır evvel Muhtar Bey tarafından kurulmuş. “Faik
Yılmazipek; Büyük Harpte vatan uğrunda iki koluna birden kaybetmiş fedakar
bir Türk evladı ve malul gazidir.”
 Faik
Yılmazipek torunu ile
“Bursa’nın en eski ve en büyük fabrikası (ÎPEKER) firmasına aittir.
Gerek fabrikaların sahibi Bay Mehmed İpeker, gerek oğulları Bay Muhsin ve
İhsan İpeker; Bursa’nın gençlik ve spor hareketlerinde de mühim mevki işgal
eden Acaridman şampiyon klübünün reisliğini yapan sportmen ve kıymetli bir
gençtir.”
“Yusuf Ziya Akipek, I. Dünya Harbi’nde İnegöl Cerrah
köyünde ipekçiliğe başlamış, orada kurduğu fabrika ile ipek üretimine
çalışmış. Harbi müteakip Bursa’ya yerleşen Yusuf Ziya, ipekçiliği ellerinde
tutan gayrimüslim unsurlar arasında muvaffakiyetli bir çalışma ile temayüz
etmiş ev Türk vatandaşlarına bu sahada mükemmel bir örnek ve model olmuştur.
Birçok ihtisas sahibi Türk işçisi yetiştirmek bakımından fabrikasını bugünkü
Bursa ipekçiliğinin adeta bir mektebi haline kalbetmiştir.”
“1935
yılında kurulmuş; koza, ipek ve madenkömürü üzerine iş yapan şirketin sahibi
Fahri Batıca, muhtelif bankalarda müdürlüğe kadar vazifeler gördükten sonra
serbest iş hayatına atılmış. Fahri Batıca, Sanayi Birliği Başkanlığı ve Acar
İdman Kulübü başkanlığında bulunmuş çalışkan ve verimli bir gençtir.”
1935 tarihinde kurulmuş olan bir fabrikanın sahibi olan Ragip
Armağan, Avrupa’ya da ihracat yapmakta. Ragip Armağan, CHP il yönetim kurulu
üyesi, Ticaret Borsası Meclis Başkanı ve Belediye Meclisi maliye ve bütçe
encümeni başkanı, Türk Hava Kurumu başkanlığını yapmıştır.
“Said
Ete ve Emin kollektif şirketinin yerine Rıza Ete ve ortağı İpekay Komandit
Şirketi kurulmuş. Sait Ete, uzun müddettenberi Ticaret Odası Başkanlığı
yaptı.”
BURSA’NIN ÜNLÜ FABRİKA VE FABRİKATÖRLERİ
1943 yılında Ali Tezel ve Hüseyin İşler tarafından kurulan
fabrikasında, elektrikle çalışan tezgahlarıyla, Avrupa tipinde Bursa’da
yapılmış en önemli kuruluşlardan biri.
Yün ve deri tüccarı Mehmet
Urgancıgil, “Bu sanat şubelerine ecdaddan kalma olarak intisap etmiştir.
Belediye Meclisinde ve CHP’de azalıkları vardır.”
1937 yılında
Kazım Akım tarafından kurulan un fabrikası, “Almanya’da dünyanın en ünlü
Miyag müesessessince yeni olarak kurdurulmuş. Bursa’nın bu biricik
fabrikası, Burhaneddin Ersöz tarafından idare edilmektedir.”
Tolon Makina İmalatı Kollektif Şirketi; Fahri Batıca ve
Kamil Tolon
tarafından 1942 senesinde kurulmuş. Bugün bile satılan demir destere
makineleri üreten bir fabrika kurulmuştu.
 Kamil
Tolon Adalet Partisi'nin kuruluş çalışmalarında
Dokuz yıl önce fabrikatörlüğe başlayan İbrahim Baydan “Vaktiyle bir
belediye çavuşuydu. Devlet parasile geçinmenin zor olduğunu gören bu zat
şahsî teşebbüs sahasına geçmiş ve kendisine en muvafık yolu bulmuştur.”
Mahmud Akbey,
Rıza İlova ve Neş'et Akbey’in 1941’de kurduğu Kumaş
Boya ve Baskı Şirketi, kurucularının isimlerinin baş harflerini alarak
(MARÎNA) adını almıştır. İsminden bir yabancı firma olduğu
zannedilmemelidir.”
Mahmud ve Neşet Akbey’in pederleri Ahmed
Akbey, “30 sene evvel kendi parasile Eskişehir’de bir halıcılık mektebi
açmış ve bu mektebi, sonra işi Bursa’ya nakletmiştir. Burada faaliyetini
boyacılık sahasına dökerek çocuklarını da bu işe sevketmiş ve bu branşta
yetiştirmiştir.”
GENÇ GİRİŞİMCİLER
Lofçalıoğlu Mustafa ve Ortatlan Şirketi, “70 sene evvel merhum Lofçalı
Mehmet Emin tarafından kurulmuş, büyük oğlu Lofçalıoğlu Halil tarafından
idare edilmiştir. 1936’dan sonra Lofçalı Halil’in vefatiyle diğer kardeşi
Lofçalı Mustafa ve eniştesi İsmail Sabuniş ile Ekrem Erkmen tarafından idame
edilmiştir. Ekrem Erkmen Belediye Meclisinde ve Ticaret Odasında azadır.”
1926 yılında Mudanya’da kurulan firmasını sonra Bursa’ya taşıyan
Vasfı Başaran, aslında emekli bir piyade binbaşısıdır, İstiklal Harbine
iştirak eden ve 3. Süvari Fırkasının kumandan muavinliğini uzun zaman yapmış
bulunan tanınmış bir şahsiyettir.
Rüştü Egel ve Kardeşleri
Şirketi de, Bursa’da böcek tohumu üretiminde önemli isim olup 25 yıl önce
kurmuş. Rüştü Egel, Dördüncü devrede B.M.Meclisi’ne Bursa mebusu olmuş.
“Almanya’da beş sene tahsil eden gıda kimyageri ve eski Adliye
Nazırı Celaleddin (Beyin) oğlu İhsan Celal Antel, 16 sene evvel Bursa’ya
gelerek burada şahsî teşebbüsü ile bir konserve Fabrikası kurmuştur. Önce
bir kooperatif şirketi halinde çalışmaya başlıyan fabrika, 3 yıl sonra
Mehmet Nuri Ünlüer ile ortak işletilmeye başlanmıştır.”
 İhsan Celal
Antel pek çok alanda faal bir sanayici idi
Ayrıca Salih Birleşik, N. Ahmed İpeksan, Kamil Urgancı, Feyzi Uygun,
Hüsnü Bademlioğlu, Recep Garip, Şerif Artış Sevîm, Reşat İpekkar, Emin
Dutipek, Hüsnü Aydın, Emin Sağışman, Sabri Özipek, Murad Atiker, Ali Ferruh
Yücel, İbrahim Yaşar, Hakkı Birleşik, M. Marsel Romangal, Muammer Karaman,
Mehmet Rifat Pekiş, Kâmil Sarıaydın, Ahmet Öke ve Tahir Sütmen gibi
fabrikatörler 60 yıl önce Bursa’nın önemli girişimcileri olarak göze
batmaktadır. Musa Ataş’ın kitabında bu girişimcilere ait zengin bilgiler yer
alıyor.
Bursa’nın son 60 yılına baktığımızda zenginlerinin büyük
ölçüde değiştiği görülür. Belki 50-60 yıl sonra, bugünün zengin ailelerinin
yerini başka Bursalı aileler alabilir. Çünkü Bursa’nın kaynakları, her zaman
yeni yeni girişimcilerin ortaya çıkmasına olanak sağlamaktadır.
Kaynak: www.bursa.com (erişim: 15.6.2015)
|