Bursa’ya gelen gezginlerin bazılarının, özellikle Pınarbaşı’ndaki tekke ve derviş yaşamının ilgilerini çektiği görülür. Birçok gezgin Bursa’daki tekkeleri ve tekke yaşamını uzun süre izlemiş, ayinlere katılmıştır. J. H. A. Ubicini Bursa’nın özelliğini şu sözlerle açıklıyor:
    “Bursa, Osmanlıların gözünde bir tapınak, adeta bir Hac yeridir. Tıpkı Bağdat gibi Burcü'l-evliya lakabına layıktır. Fakat Bağdat bir Arap, Bursa ise katıksız bir Türk kentidir.”
   Baptistin Poujoulat: "Şimdiye kadar gördüğüm tüm İslam şehirleri içinde Bursa'yı, tam bir Asyatik (Asya tipi) yer olarak gördüm. Hiçbir şeye benzemek pahasına Osmanlı İmparatorluğunun birkaç kenti Avrupa kenti haline dönüşürken Bursa, doğulu simasını ve Kuran'ın şiirselliğini korudu.” derken, Evliya Çelebi de, Bursa’nın özelliğini şu cümleyle özetler: “Bursa ruhaniyetli bir şehirdir” Bursa; bir taraftan İslamiyet’in en koyu yaşandığı bir yer olduğu düşünülürken, diğer yandan da gayrimüslim turistlerin hiçbir güçlük yaşamadan gezdiği bir yerdi. 1767 yılında Bursa’ya gelen Carsten Niebuhr: “(Handaki mescitte) namaz vakitlerini bildirmek üzere bir Ermeni davul çalıyordu. Bunu görmem beni cidden rahatlattı” demektedir. Daha sonra bu gezgin, Ramazan ayında kaldığı handaki bir Müslüman’ın herkesin içinde tütün içtiğini de anlatmıştır. 1864 yılında Perrot’a göre, ipek ticareti yüzünden Avrupalılar görmeye alışık olan Bursa Türkleri hiç de fanatik değillerdi: “Seve seve camilerine Avrupalı gezginlerin girmesine izin veriyorlardı.” 1869 yılında Warsberc da daha ilginç bir örnek vermektedir. Tophane’deki manastırda haç işaretli sütunların camide bulunmasını büyük bir hoşgörü örneği olduğunu düşünür: “Avrupa'ya dönünce hep onu sordum oradaki insanlara; Türklerin hoş görmezliğinden yakınanlara sordum; camilerini ele geçirip oralarda namaz yerine ayin yaptırsaydınız, Hristiyan duaları okutsaydınız, acaba tepesinde alem ile tuğrayı da dokunmadan saklar mıydınız? Burada mermer blokları arasında rastladığım haç işaretlerinin yüzlerce yıl öylece saklanması, bence onlara saygıdan ileri gelmiyor. Hayır, Türkler kendi dinsel inançlarının, yabancı bir dinin kalıntılarını yok etmeye elvermediği kanısındadırlar.”

 Numaniye Dergahı- Tevhidhane bölümünden Selamlık bölümüne bir bakış, 2022           (Fotoğraf: Agah Enes Yasa)

    1854 ve 1859 yıllarında Bursa’yı iki defa gezen Alman araştırmacı Andreas Mordtmann, 1925’de yayınlanan seyahatnamesinin 300-301'nci sayfasında; “(…)Bursa’da kaldığım süre boyunca şehir sakinleri arasında en ufak bağnazlığa (dini) rastlamadığımı garanti edebilirim. I. Osman’dan II. Murad’a (ki hepsi burada gömülüdür) Osmanlı sultan ve şehzadelerine ait türbelerin ve camilerin hepsi herkese açıktır. Bu yerlere girerken sizden ne ferman göstermeniz istenir ne de Ulu Cami hariç (ki merkez camidir) ayakkabınızı çıkarmanızı. Şayet seyyah, Tanrı hürmetine adanmış evlere ve padişah türbelerine saygı gösterir, Türklerin üzerinde dua ettikleri halıların üzerinde dikkatli hareket ederse, Bursa’daki bütün İmam ve Türbedarlar onu sadece hoş karşılamakla kalmaz, bunun yanında dostluklarını da gösterirler, özellikle de ziyaretçi onların dillerini konuşur ve tarihleri konusunda bilgi sahibi ise…” diyerek Bursa’nın 1850'li dönemlerdeki hoşgörü anlayışı ve inanç dünyasıyla alakalı ilginç örneklere yer verdiği görülmektedir. 

                                                                          (Kaynak: Bursa Büyükşehir Belediyesi web sitesi)

                BURSA'DAKİ TÜRBELER

Karacaahmet Türbesi: Yenişehir’dedir. Türbede Karacaahmet Sultan (1350-1390) yatmaktadır.

 Alaaddin-i Mısri Türbesi: İznik’te, Eşrefzade Mahallesi Alaaddin-i Mısri Sokaktadır. Türbede kitabesi bulunmayan 3 adet mezar vardır.

Musa Baba Türbesi: İznik’te, Yeni Mahalle Kemal Paşa sokaktadır. Türbede yatan kişinin kimliği bilinmemektedir.

Akbıyık Tekkesi Türbesi: İnegöl’de Tekke köyündedir.

Huysuzlar veya Hususlar Türbesi: İznik’te, Atatürk Caddesi’ndedir. Türbede kimlikleri bilinmeyen 3 adet mezar vardır.

Lala Şahin Paşa Türbesi: Mustafakemalpaşa’da, Lala Şahin mahallesindedir. Türbede 1.Murat’ın lalası olan ve Filibe, Sofya, Edirne ve Kavala’nın fatihi olan Lala Şahin Paşa yatmaktadır.

Çandarlı Halil Paşa Türbesi: İznik’te, Kılıçaslan Caddesi’ndeki itfaiye karşısındadır. Türbedeki mezarlar Çandarlı Halil Paşa, oğlu Yusuf Çelebi, Süleyman Çelebi, II.İbrahim Paşa, İbrahim Çelebi, kızı Nefise Sitti ve Hatice’ye aittir.

Çandarlı İbrahim Paşa Türbesi: İznik’te, Kılıçaslan Caddesi Lefke Kapı yanındadır. Türbede Çandarlı İbrahim Paşa, kızı Fatma Hatun, Ahmet bin Halik Paşa ve Saide yatmaktadır.

Çandarlı Halil Hayrettin Paşa: İznik’te, şehir mezarlığındadır. Türbede Çandarlı Halil Hayrettin Paşa, oğlu Çandarlı Ali Paşa, ve yakınlarına ait 17 kişinin mezarı vardır.

Ahirveyn Sultan(Afyon Dede) Türbesi: İznik’te, Eşrefzade Mahallesi Afyon Sultan sokaktadır. Türbede kitabesi olmayan ve isimleri olmayan 2 adet yatır mevcuttur.

Sarı Saltık Türbesi: İznik’te, Lefke Kapı dışındadır. Türbede yatanın Sarı Saltık olduğuna inanılmaktadır.

Tekke Türbesi: Yenişehir’de, Barcın köyündedir. Türbede yatmakta olan 4 kişiden birisi İsmail Hakkı Efendi iken diğeri Piri Abdal’dır.Diğer iki mezarda yatanların kimlikleri bilinmemektedir.

Hasan Dede Türbesi: İnegöl’de, Şehitler köyündedir

Orhan Gazi Türbesi: Bursa’nın merkezinde Tophane Parkı’nın girişinin sağındadır. Türbede Orhan Gazi, Cem Sultan’ın oğlu Şehzade Korkut, Fatma Sultan, Musa Çelebi ve isimleri tespit edilemeyen 14 kişinin mezarı vardır.

Osman Gazi Türbesi: Bursa’nın merkezinde Tophane Parkı’nın girişinin solundadır. Türbede Osman Gazi, oğulları Alaaddin Bey, Savcı Bey, İbrahim Bey’le birlikte isimleri bilinmeyen 12 kişi yatmaktadır.

Yıldırım Beyazıt Türbesi: Bursa’nın Yıldırım ilçesinde, Yıldırım Beyazıt Camii’nin yanındadır. Türbede Yıldırım Beyazıt(1360-1403), oğlu İsa Çelebi ve hanımı yatmaktadır.

Ayasbey Türbesi: Mustafakemalpaşa’da, Ayas köyündedir. Türbede Fatih’in hocası Ayas Bey ile ismi tespit edilemeyen 5 kişi yatmaktadır.

Şeyhmüftü Türbesi: Mustafakemalpaşa’da, Şeyhmüftü Mahallesi’ndedir. Türbede yatan Kanuni’nin şeyhlerinden Mevlana Şeyh Abdülkerimal Kadri’dir.

Kırgızlar (Kırık Kızlar) Türbesi: İznik’te, Yenişehir Kapı Dışı semtindedir. Türbede kimliği bilinmeyen 8 kişinin mezarı vardır.

Hamza Bey Türbesi: Mustafakemalpaşa’da, Hamzabey Mahallesi’ndedir. Türbede Lalaşahin Paşa’nın torunu, eşi ve oğlu yatmaktadır.

Timurtaşpaşa Türbesi: Bursa merkezinde Demirtaş/Timurtaş mahallesindedir. Türbede Timurtaş Paşa ve efradı yatmaktadır

Eşrefoğlu Rumi Türbesi: İznik’te, Eşrefzade Camii yanındadır. Türbede Eşrefoğlu Rumi’nin ailesi ve yakınları yatmaktadır.

Davud-i Kayseri Türbesi: İznik’teYeşil Camii Mahallesi Lefke Kapı yanındadır. Türbede Davud-i Kayseri yatmaktadır.

İsmail Hakkı Türbesi: Bursa’nın Osmangazi ilçesinde İsmail Hakkı Camii’nin yanındadır. Türbede İsmail Hakkı Bursavi Hazretleri yatmaktadır.

                                                  Görsel için kaynak: Hayatım ve Hatıratım, Ali Öztürk, Düşünce Kitabevi, s. 113 

Hasanbey Türbesi: Mudanya’da Hasanbey mahalle caminin yanındadır. Türbede Hasan Bey ve ailesi yatmaktadır.

Abdulvahhap Sancaktarı (Abdullah Dede) Türbesi: İznik’tedir.

Sungur Paşa Türbesi: İnegöl’de Sungurpaşa köyündedir. Türbede Aksungur Ağa yatmaktadır.

İshakpaşa Türbesi: İnegöl’de İshakpaşa Camii avlusundadır. Türbede İshak Paşa, hanımı Tacinisa Hatun ve kızı Hurinnisa Hatun yatmaktadır.

Hüdavendigar Türbesi: Bursa Çekirge semtinde Hüdavendigar Caminin kuzeybatısındadır. Türbede Sultan Gazi Hüdavendigar, Süleyman Çelebi, Musa Çelebi, Yakup Çelebi, Orhan Çelebi ve Şehzade Mehmet yatmaktadır.

Yeşil Türbe: Bursa’nın Yeşil semtinde, Yeşil Caminin yanındadır. Türbede Çelebi Sultan Mehmet ve çocukları yatmaktadır.

Yakup Çelebi Zaviye ve Türbesi: İznik’te Yakup Çelebi Cami’dedir. Türbede Yakup Çelebi’nin yattığı görüşleri vardır.

Bülbül Hatun-Ahmet Bey Türbesi: Karacabey’de İmaret Camii bahçesindedir. Türbede Karacabey’in hanımı Bülbül Hatun ile kardeşi Ahmet Bey yatmaktadır.

Şeyh Kutbettin Türbesi: İznik’te Yeşil Cami mahallesinde müzenin karşısındadır. Türbedeki iki mezardan birisinin kesin olmamakla birlikte Mehmet Muhyiddin bin Kutbeddin-i İzniki’ye ait olduğu söylenmektedir.

Üftade Türbesi: Bursa-Osmangazi’de, Üftade Cami yanındadır. Türbede Üftade Hazretleri torunu Kutup İbrahim Efendi ve 19 sanduka bulunmaktadır.

Pir Emir Sultan Mehmet Hazretleri Türbesi: Yıldırım ilçesinde Pir Emir mahallesi Pir Emir caminin yanındadır. Türbede Emir Sultan’ın torunu Pir Emir Sultan Mehmet yatmaktadır.

Emirsultan Türbesi: Yıldırım ilçesi Emirsultan Mahallesi Emir Sultan Cami müştemilatındadır. Türbede Emir Sultan olarak bilinen Muhammed Şemseddin Hazretleri, eşi Hundi Fatma Sultan yatmaktadır.

Kasım Efendi Geyikli Baba Türbesi: İnegöl’de Cuma Mahallesi Kasım Efendi Camiindedir. Türbede Kasım Efendi ve kardeşi Hasan Efendi yatmaktadır.

Geyikli Baba Türbesi: Kestel’de Babasultan köyündedir. Türbede Baba Sultan Geyikli Baba yatmaktadır.

Turgutalp Türbesi: İnegöl’de Turgutalp köyündedir. Türbede Turgutalp Paşa yatmaktadır.

  Kaynak: Yaşar Kalafat, Bursa ve Yöresi Ulucanları – 1. Bursa Halk kültürü sempozyumu bildiri kitabı