Mudanya'ya Gelen Mübadiller

Mübadele

Tirilye Tarihi

Tirilye Günlüğü

Mütareke Anıtının Hikayesi

Bursa ve Rumlar

                                                                                                                                                            Emir Savaş Doğan

    Yetmişli yılların sonlarıydı. Üniversitede okurken İstanbul’dan her gelişimde rahmetli mahalle muhtarımız İsmet Yıldız’ın dükkânına uğrar, sohbet ederdik. Sohbetin bol olduğu o günlerin birinde rahmetli muhtarımız İsmet Yıldız kitap merakımı bildiği için eskicilerden satın aldığı birkaç kitabı önüme koydu. Bu kitapları karıştırırken birinin içinden Yunanca ve Osmanlıca yazılı, bol kırmızı damgalı eski ve yıpranmış bir mektup zarfı çıktı. İçinde mektup yoktu. Zarfın üzerinde, “Eylül 1915/İzmir” damgası vardı.  60 yıllık bu zarfı mazisini bilmeden yirmi liraya kendisinden satın aldım. Kütüphanemde bir yere koydum.

    2016 yılının Ekim ayında Lozan Mübadilleri Vakfı Mudanya Temsilciliği olarak mübadelenin 93. yılı anısına “Mübadil Postası” isimli 12 sayfalık bir gazete çıkarttık. Bu zarf gazetede, “İzmir’den Girit’e, Kandiya’dan İstanbul’a... 101 Yıllık Zarf” olarak yer almıştı.  

 “İzmir’de askeri okulda okuyan öğrenci “Ali Rıza”, 24 Eylül 1915 tarihinde Girit/ Kandiya’daki ailesine bir mektup gönderir… Bundan tam 101 yıl önce! Mektup üzerinde yazılı adrese, Bay Softazade Hasan Efendi/ Kandiya/ GİRİT adresine ulaşır… Ancak… Talih bu ya, aile bu tarihte o adreste yoktur her nedense.. Bu kez çileli mektubun İstanbul yolculuğu başlar!”

   Bir anlatalım bakalım 101 yıllık bu nasıl bir öyküdür, nasıl bir posta yolculuğudur? Kandiya eşrafından Müslüman Türk Softazade Hasan Efendi oğlunu, okumak için her varlıklı Türk ailesi gibi anavatana gönderir… O zamanlarda böyle aileler ya İstanbul’a ya da İzmir’e yollardı çocuklarını... Softazade’ler de oğulları Nezarzade Ali Rıza’yı, İzmir Merkez-i İttihad-i Terakki Askeri Okulu’na göndermişler… Genç, İzmir’de dokuzuncu sınıfa gelene dek ailesiyle normal olarak haberleşiyordu; tabii mektupla!

    Öğrenci Ali Rıza, 24 Eylül 1915 tarihinde İzmir’den Kandiya’daki ailesine bir mektup gönderir... Bundan tam 101 yıl önce! Mektubun üzerindeki, Bay Softazade Hasan Efendi/ Kandiya/ GİRİT adresine ulaşır… Ancak, talih bu ya, aile bu tarihte o adreste yoktur her nedense… Bu kez çileli mektubun İstanbul yolculuğu başlar! Çok uzun zaman sonra imparatorluğun başkentine gelen (iade edilen) mektubun akibeti burada son bulur.

    Üzerindeki kırmızı damganın ortasında “İstanbul” yazan ve etrafında “Er (öğrenci) mektubu askeri heyetçe görülmüştür” ibaresi yer alır. Mektubun sahibi, askeri okul öğrencisi Ali Rıza ile ailesi arasındaki mektup ilişkisi bilinmez bir tarihe kadar kesilir, ya da biz böyle biliyoruz. Daha sonra, zarf üzerindeki 101 yıllık tarih nedeniyle antika sınıfına girer ve içindeki mektuptan ayrılarak yüz yılı aşan yolculuğunu bitirir.”

Zarf üzerindeki Yunanca Yazılar:

BAY SOHTAZADE HASAN EFENDİ

KANDIYA / GİRİT

                ***

 İZMİR'DEN ÇIKIŞ / 24.09.1915

HERAKLION VARIŞ / 27 EYLÜL 1915
???????

 İSTANBUL'A VARIŞ  /  28 EYLÜL 1915

                ***

 Osmanlıca/ Eski Türkçe Yazılar: 

 İZMİR!  Keğir(?) sokağında MERKEZ-İ  İTTİHAD-İ  TERAKKİ  MEKTEBİ dokuzuncu sınıf talebesinden (11) numaralı Nedarzade(?) Ali Rıza Kırımızı Damganın ortasında: İSTANBUL yazıyor. Damganın etrafını şöyle okuyabildim: Askeri ...... heyetçe kaydedilmiştir. "Er mektubu (okul öğrencisi mektubu) görülmüştür" manasında yapılan mühür olabilir bu".

MÜHÜR/ İSTANBUL               (LMV Genel sekreteri Sn.Sefer Güvenç tarafından tercüme edilmiştir.)

    “107 YILLIK ZARFIN” GİZEMİ ÇÖZÜLDÜ…

    Bugün “107” Yılına giren zarfın gizemi, Mudanya’mızın Girit mübadili “Altay” ailesinden kıymetli ağabeyimiz İbrahim Altay’ın bana bu kişi ile ilgili bilgi vermesiyle çözüldü!

  Mektubun sahibi “Askeri öğrenci ALİ RIZA”  kimdi? 

09.01 2023 günü İbrahim Altay ile yaptığım ve kayda aldığım söyleşide bana aşağıdaki bilgileri verdi:“Ali Rıza 1893 Kandiya/ Girit doğumludur. Kara Harp Okulu mezunudur. Ali Rıza Bey ile babaannem Mehveş Hanım (Eşi İbrahim Altay) öz kardeştirler. Babaları Dizdarzade (Kale muhafızı) Ratip Bey, anneleri Nefise Hanım’dır. Ali Rıza Bey; Derviş Altay, Ratip Altay, Yüsrüye Mutman, Devlet Kurtuluş ve Ali Sait Altay ve Hürriyet İnan’ın da öz dayılarıdır. Mektubun gönderildiği kişi olan Kandiya/Girit’te bulunan Softazade Hasan Efendi, Mütareke Meydanı’nda orta caddenin girişinde bulunan köşedeki beyaz evin sahibidir. Bu evde oturan Ümmiyet Hanım’ın babasıdır. Softazade Hasan Efendi ve ailesi (eşi Kibare hanım), 1910 yılında Girit’ten İstanbul’a gelmişler. 1958 yılında Mudanya’da vefat eden Softazade Hasan Efendi’nin Çepni Köyü’nde, kendisinin yaptırdığı ve kendi adını taşıyan bir Softazade Hasan Efendi Camii vardı. Softazade Hasan Efendi, Ali Rıza Bey’in ailesi değil ama yakın akrabasıdır. Mektubun adrese ulaşamamasının nedeni muhtemelen ailenin 1910 yılında Girit’i terk edip, İstanbul’a yerleşmeleridir. Babam Ratip Altay’ın dayısı olan Yüzbaşı Ali Rıza Bey, Osmanlı ordusunda savaşırken 09.01.1917’de IRAK/DECCALİYE cephesinde 24 yaşında şehit düşmüştür.”  

                              (Zarf aslı ve bilgiler Emir Doğan Savaş’ın arşivinde bulunmaktadır.)

                                          Mübadil Postası gazetesi- 30 Ocak 1923 sayısından alınmıştır.