Mudanya Vapuru

Mudanya Güzel Sanatlar Fakültesi

Burgaz

Seyyahların Gözüyle Mudanya

Osmanlı Döneminde Mudanya

Trilye

Mudanya Sanat Evi

İsmet İnönü Bursa'da

Tahirpaşa Konağı

Bursa'nın İlçeleri

Sabiha Bengütaş (1904-1992) Ressam, heykeltraş. Sanayi-i Nefise Mekteb Heykel bölümünden mezun olan ilk kadındır.

         Zühtü Durukan’ın Ocak ve Temmuz 1941 raporlarında değindiği, Mudanya Halkevi yapımında gündeme gelen bağış ve anıt meselesinin uzun ve karışık bir öyküsü vardır:

     Mudanyalı iş adamı Hayri İpar memleketine bir anıt (Mudanya Mütarekesi’ne atfen) ve kütüphane yaptırmak amacıyla 1938’de Bursa valiliğine toplam 47.328 lira bağış yapar. O günlerde yapılması düşünülen iki heykel vardır. Biri Ankara Yedek Subay önüne konulması planlanan Atatürk heykeli, diğeri de Mudanya Mütarekesi’ne atfen İsmet İnönü heykelidir. Heykeller için proje yarışması açılır. Kazanan Türkiye’nin ilk kadın heykeltraşı olarak tarihe geçen Sabiha Bengütaş olur. Fakat 1941 başına kadar heykeller konusunda somut adım atılamaz. Bu gecikme üzerine heykeltraş dönemin başbakanı Refik Saydam’a uzun bir mektup yazıp rahatsızlığını dile getirir. Bu gecikme yüzünden Mudanya belediye başkanının Hayri İpar ve CHP genel sekreterliğine başvurarak bankadaki paranın bir kısmına talip olduğunu ekler. Yani Bengütaş paranın belediyeye verilme ihtimalinden duyduğu endişe ile bir an önce işe başlama talebinde bulunur. Başbakanlık 27 Mart 1941 tarihli yazıyla valiliğe bağışlanan paranın nerede olduğunu, ihale yapılıp yapılmadığını, yapıldıysa bedelini sorar. Vali Refik Koraltan 31 Mart tarihli telgraf ile bağışlanan paranın 47000 lira olduğunu, faiziyle birlikte 53837 liraya çıktığını, abide için ayrılan 37528 liranın Bursa’daki İş Bankası’nda olduğunu bildirir. Vali ayrıca ilgili komisyonun bu bağışın 14204 lirasını Mütareke Evi karşısına yapılacak abide ve kütüphane için ayrılan arsanın istimlak ve saha düzenlemesi için Mudanya Belediyesi’ne, 1600 lirasının anıt için Güzel Sanatlar Akademisine verildiğini, ihalenin henüz yapılmadığını ekler.

            Validen gelen bilgi üzerine bu paranın anıt ve kütüphane inşaatına yetmeyeceği anlaşılır. Başbakanlık 14 Nisan tarihli yazısında kütüphane projesinden şimdilik geri durulmasını, önceliğin anıta verilmesini ister. Başbakanlıktan valiliğe gönderilen 8 Mayıs tarihli yazıda da heykeltraş Sabiha Bengütaş’ın yaptığı maketin kabul edildiği ve bağışlanan paranın yetmemesi durumunda kalan miktarın Başbakanlıkça temin edileceği belirtilir, anıtın yapımı için gerekli işlemlerin hemen başlaması istenir.

       Bu yazışmalardan sonra Güzel Sanatlar Akademisi Abideler Jürisi kararıyla mühendis Salim Derin, heykeltraş Rudolf Belling ve Mahir Tomruk’tan oluşan heyet Mudanya’da keşif yapar ve abidenin keşif bedelini 60.003 lira olarak belirler. Vali Koraltan da heyetin hazırladığı keşif raporunu hemen Ankara’ya gönderir. 20 Kasımda Başbakanlık anıtın tamamlanması için gerekli olan 22.555 liranın kendilerince temin edileceğini hatırlatır.

      Sabiha Bengütaş eskizlerini Ankara’da hazırladığı heykelleri yapmak için Roma’ya gider. 2. Dünya Savaşı’nın sürdüğü günlerde heykeller üzerinde çalışır ve 1946 başında İsmet İnönü heykelini bitirir. Sanatçı dikdörtgen bir kaide üzerine Batı Cephesi Komutanı giysisiyle yer verdiği ve tamamen bronzdan yaptığı İnönü heykeliyle Mudanya Mütarekesi’ni sembolize etmeye çalışır. Gerekli vasıta bulunmadığı için bir süre Roma’da kalan heykel, ABD’li yetkililerin araya girmesi sonucu bir kruvazörle İstanbul üzerinden Mudanya’ya getirilir. Açılışı 11 Ekim 1948’de yapılır. Anıt 1981’e kadar Mudanya İskele Meydanı’nda kalır. Bu tarihte Mudanya Mütareke Evi önündeki parka alınır.

      Bu öykünün en ilginç yanı, dünyada ilk kez bir kadın helkeltraş tarafından hazırlanan anıt olarak tarihe geçen Mudanya Mütareke Anıtı’nın açılış törenine Sabiha Bengütaş’ın davet edilmemesidir. Bu bilgi 21 Kasım 1948 tarihli Vatan gazetesinde yer alan söyleşide yer alır. Ahmet Emin Yalman’ın gazeteci eşi Rezzan Yalman, “Ankara’da İdil ile tanıştım- Sabiha Bengütaş ile buluştum” başlıklı yazısında arkadaşı olan Bengütaş’ın evinde yaptıkları söyleşiye yer verir. Bengütaş proje yarışmasını kazanmasından sonra kendine iki heykel sipariş edildiğini, bunları İtalya ve Ankara’da tamamladığını, ikisinin 42.000 liraya mal olduğunu ancak kendisine hiç ödeme yapılmadığını anlatmıştır. Mudanya’daki İnönü heykelinin açılışına davet edilmediği için kızgın ve kırgın olduğu görülen Bengütaş, söyleşinin sonunda bir daha sipariş usulü eser kabul etmeme kararı aldığını açıklamıştır.

Kaynak: CHP Parti Müfettişliği ve Raporlarla Bursa Teşkilatı (1936-1945), Seda Bayındır Uluskan, Yeditepe Yayınevi, 2020, s. 256 ve devamı