1957 Seçimi Öncesinden Bir Anı

Bursa'da Siyasi Hayat

1950 Seçiminde Bursa 

1946-60 Bursa'da Din-Siyaset İlişkisi

Aday listeleri:

CHP : İl başkanı Dr. Edip Rüştü Akyürek, emekli asker Kemalettin Bozkurt, avukat Sadrettin Çanga, İstanbul kadın kolları başkanı Güzide Tanrıyar, Malatya milletvekili Esat Doğan, Yeni Ant gazetesi sahibi Derviş Sami Taşman, sanayici Nuri Erbak, maliyeci Muharrem Eracar, avukat Edip Ünal Erzen, maliyeci Sabri Sağıroğlu, avukat Emin Dazıroğlu, Dünya gazetesi yazı işleri müdürü Yekta Ragıp Önen, tüccar Harun Tuna, sendikacı Hasan Özgüneş, avukat Ekrem Amaç.

Demokrat Parti: Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Bursa milletvekilleri Hulusi Köymen, Kenan Yılmaz, Agah Erozan, Sadettin Karacabey, Haluk Şaman, Müfit Erkuyumcu, Nurullah Tolon, öğretmen Hilal Ülman, çiftçi Selahattin Karacagil, avukat Mazlum Kayalar, sendikacı Recep Kırım, hukuk müşaviri Necdet Azak, avukat Hüseyin Bayrı, tüccar Yekta Teksel.

Hürriyet Partisi: Bursa milletvekili doktor İbrahim Öktem. Raif Aybar, Sabahattin Çıracıoğlu, il başkanı Emin Paksüt, hukukçu Nuri Tümer, maliyeci Abdürrezak Alakoç, mühendis Orhan Öcalgiray doktor İbrahim Yeşilipek, avukat Muammer Canıtez, doktor Ekrem Erdem, avukat Musa Uzel, avukat Arif Langazalı, doktor Ali Altun, eğitimci Ferruh Sazan, nakliyeci İzzet Kani.

Cumhuriyetçi Millet Partisi: İl başkanı Kamil Koç, avukat Zeki Yücel, avukat Şükrü Akmansoy, avukat Fikret Güneş, doktor Haydar Gürel, tüccar Halis Demirel, fabrikatör Hamdi Sami Gökçen, maliyeci Halil İbrahim Akay, sendikacı Aziz Seçmen, emekli asker Ragıp Ertan, mühendis Niyazi Koçman, öğretmen İbrahim Kutluk, diş hekimi Tevfik Hekimgil, eczacı Bedia Şeran, tüccar Behçet Sakarya.

       Bursa’nın bazı bölgelerinde CHP’nin Hürriyet Partisi adaylarını destekleyeceği yönünde söylenceler oluşmuştu. Bu söylencelere CHP il başkanı Rüştü Akyürek sert tepki göstermiş, CHP’nin seçimlere tek başına girdiğini, diğer muhalefet partilerinin kendilerini desteklemeleri halinde seçim zaferinin Halk Partisi lehinde kaçınılmaz olduğunu ifade etmişti. Bu söylentiler dışında CHP ile HP arasında seçim sürecinde önemli bir sürtüşme yaşanmadı.  Hürriyet Partisi temsilcileri DP’nin uygulamaya koyduğu demokratik olmayan kanunlardan örneklerle seçim stratejisi yürütürken, diğer muhalefet partilerini hedef almıyorlardı.

            İktidar partisine yakın olan basın incelendiğinde Demokrat Parti’nin seçim stratejisini ülke içinde gerçekleştirilen yatırımların oluşturduğu görülür. Seçime yaklaşılan günlerde gazete manşetlerinde ülkenin belli bölgelerinde açılan ya da açılacak olan tesislerin haberleri yer alıyordu. Mudanya’da jüt çuval, kanaviçe fabrikasının temeli atılmış, arkasından Merinos Fabrikası’nın yeni inşa edilen dokuma kısmının açılışı yapılmıştı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar seçim öncesi 20 Ekimde Bursa’ya gelerek partisinin seçim çalışmalarına bizzat katıldı. Bayar DP iktidarının Bursa’da gerçekleştirdiği bayındırlık, sanayi yatırımlarına değindiği konuşmasında, muhalefetin nispi temsil isteklerine cevaben bu seçim sistemini, hükümet bunalımlarına neden olabileceği için kabul etmediklerini anlattı. Celal Bayar’ın cumhurbaşkanı olarak her partiye eşit uzaklıkta ve tarafsız bir siyaset izlemesi gerektiğini belirten muhalefet partileri, Bayar’ın yürüttüğü seçim çalışmalarını sert şekle eleştiriyorlardı. Muhalefetteyken cumhurbaşkanı İsmet İnönü’yü Halk Partisi adına propaganda yapmakla suçlayanlar şimdi aynı şeyi yapıyor, devletin tüm olanaklarını kullanarak seçim kazanmaya çalışıyorlardı. Bursa’da, üzerinde Bayar ve Menderes’in resimlerinin bulunduğu afişler, seçim kanununa aykırı bulunarak toplatıldı.

      Günlük siyasette giderek daha büyük bir yer kaplayan dini konular bu seçimde de gündemi oluşturuyordu.  DP adaylarından Haluk Şaman Yenişehir’de yaptığı konuşmada “Halk Partisine oy verenler Müslüman değildir” ifadesini kullanmıştı. Halk Partisi iktidarının son başbakanı ve din alanında önemli açılımlara imza atan Şemsettin Günaltay’ın seçim çalışmaları kapsamında Bursa’ya gelmesi ile din ve siyaset gündemin en üst sırasına çıkmıştı. Namazgah Meydanı’nda konuşan Günaltay CHP’yi şöyle savunuyordu:  “CHP dinsizmiş diyorlar. Bunları söylemek ayıptır, günahtır. Dini çok iyi bilir ve riayet ederiz. Güya cami kapatmışız. Sizlere sorarım, içlerinde benim kadar Müslüman var mı? İlk mekteplere din dersini ben koydum. Memleket çocuklarının ahlaklı olmasını istedim. Din, ahlak ve fazilettir. İmam hatip mekteplerini ben açtım. Sonra daha yüksek müesseseyi, İlahiyat Fakültesini kurdum. Elim kalem tuttuğu zamandan beri Müslümanlığı müdafaa ederim, Arap ve Garp alemi benim dini eserlerimi tercüme etmiştir”.

            Muhalefetin büyük umutlarla girdiği seçim yine DP’nin zaferiyle sonuçlandı. Bir önceki seçime göre DP oyları önemli oranda düşmüş olsa da seçim sistemi sayesinde tek bayına iktidar olmayı bildi. Ülke genelinde DP %48, CHP %41, Cumhuriyetçi Millet Partisi %6, Hürriyet Partisi % 3 şeklinde olan sonuçlar Bursa yereline şöyle yansıdı: DP %58, CHP % 29, CMP %5, HP %7. Böylece DP Bursa’nın 15 milletvekilliğini tek başına kazandı.

            Demokrat Parti’nin tüm ülkede gerilemesine karşın Bursa’da oylarını korumasında, Bursa vekillerinin Ankara’daki etkileri rol oynadı. Hükümetin ekonomik alanda Bursa’ya önem vermesi bunun bir yansımasıydı. Örneğin tekstil sektörünü destekleme adına Nisan 1953’te Bursalı sanayicilere 200 bin liralık floş tahsis edilmişti. Bursa’da ihracat rakamlarının giderek artması ve sanayi ürünlerini de içine almaya başlamasıyla ekonomik bir canlılık sağlanmıştı. Bursa’nın ihracatı 2950’de 1.387.535 lirayken bu rakam 1957’de 6.178.701’e yükseldi. Bu gelişmeler girişimci kesimleri DP’ye yönlendiriyordu.  Bunun sonucu olarak Bursa’daki sanayi kuruluşlarının başında da Demokrat Partili kişiler bulunuyordu. DP il yönetim kurulu üyesi Baha Cemal Zagra 1951-54 arasında Bursa Sanayi ve Ticaret Odası (BTSO) yönetim kurulu başkanlığı yapmıştı. DP il başkanı Hayri Terzioğlu da 1954-60 arasında BTSO başkanıydı. 1952’de kurulan Esnaf ve Zanaatkarlar Derneği’nin kurucularından olan Kazım Önadım bir süre DP il yönetiminde bulunmuştu. DP, Hakimiyet gazetesi ile Bursa basınında da önemli bir etkiye sahipti. İktidarları boyunca demokratların devlet dairelerinde kadrolaşmaya gitmesi, üst düzey görevlere partiye yakın kişileri yerleştirmesi Bursa’daki etkilerini daha da arttırmıştı. DP’nin ayrıca başta Merinos İşçi Sendikası olmak üzere işçi örgütlerinde de etkin olması Bursa’daki oylarını korumasına yardım etmiştir.

Bursa Yerelinde CHP (1946-1960), Fevzi Çakmak, Nilüfer Akkılıç Kütüphanesi yayını (2014)'den kısaltarak alınmıştır.